Co znaczy Pochwała błędu

Errare humanum est


(niniejszy artykuĹ‚ jest skrótem mego opracowania opublikowanego kiedyĹ› na
www.L-earn.net )

Na koĹ„cu artykuĹ‚u fundamentalne bĹ‚Ä™dy w myĹ›leniu napisaĹ‚em tak: " ... ChciaĹ‚aby zwrócić uwagÄ™ na jeszcze jeden bĹ‚Ä…d myĹ›lenia - fetyszyzowanie logiki. PeĹ‚na poprawność logiczna nie jest ani Ĺ‚atwa ani zawsze nieodzowna ("wszystko ma własne miejsce i czas"). Nawet w dowodach twierdzeĹ„ matematycznych, które uznawano za Ĺ›cisĹ‚e, zdarzajÄ… siÄ™ rewizje po latach. Logiczne myĹ›lenie jest tylko maĹ‚ym wycinkiem moĹĽliwoĹ›ci naszego mózgu. Logika wrÄ™cz ogranicza ten faza myĹ›lenia i dziaĹ‚ania, który tytułujemy kreatywnoĹ›ciÄ…. PopeĹ‚nianie bĹ‚Ä™dów odgrywa waĹĽnÄ… rolÄ™ w naszym doĹ›wiadczeniu i uczeniu siÄ™, a bĹ‚Ä…d jest elementem 'systemu' wprowadzania korekt w dziaĹ‚aniu.".
....

W wiÄ™kszoĹ›ci ksiÄ…ĹĽek Edwarda de Bono znajdziecie odniesienia do roli bĹ‚Ä™du i prób w przeĹ‚amywaniu modelów myĹ›lowych.

Teraz chcÄ™ pokazać bliĹĽej, co miaĹ‚em na myĹ›li, co najmniej częściowo, ponieważ omawiajÄ…c przedmioty pozalogiczne powinienem wspomnieć o uczuciach, o inteligencji emocjonalnej, ruchowej i wielu innych, lecz tu skupimy siÄ™ tylko na roli bĹ‚Ä™du.
O samych bĹ‚Ä™dach moĹĽna ‚aby napisać obszernÄ… ksiÄ…ĹĽkÄ™.
I naprawdę, napisano - nie jednÄ…. Na koĹ„cu zamieszczam lista paru z nich, lecz tu wspomnÄ™ jednÄ… z nowszych, którÄ… przeczytaĹ‚em juĹĽ po napisaniu tego artykuĹ‚u i wymyĹ›leniu jego tytuĹ‚u.
ZadziwiĹ‚o mnie to, ĹĽe jest on zgodny z tytuĹ‚em jednego z rozdziaĹ‚ów owej ksiÄ…ĹĽki. To jest "MyĹ›lÄ™, wiÄ™c siÄ™ mylÄ™" autorstwa Jean Pierre Lentina. ChociaĹĽ ów rozdziaĹ‚ jest raczej o czym innym, to czuje siÄ™ usprawiedliwiony z tytuĹ‚u tego artykuĹ‚u.
Kogo dziwi chwalenie bĹ‚Ä™du, tego zachÄ™cam oczywiĹ›cie nie tylko do tego krótkiego omówienia, lecz w pierwszej kolejności do wspomnianych ksiÄ…ĹĽek.

OtóĹĽ:
BĹ‚Ä…d nie jest niczym dziwnym. To pierwszy faza wszelkiego poznania. - E.A.Ch. Alain
Błędy w życiu mamy prawo popełniać, lecz i doceniać - XIV Dalajlama.
Masz prawo się mylić, co jest jednym z praw człowieka - Iwona Opiełka-Majewska.

PowiedziaĹ‚bym po ludzku: MoĹĽe nawet lepiej bĹ‚Ä…dzić niĹĽ być perfekcjonistÄ…, który nie tylko moĹĽe być nudny, lecz i nie potrafi czÄ™sto wyjść poza swojÄ… utartÄ… koleinÄ™.

...

w pierwszej kolejności, my ludzie, popeĹ‚niamy bĹ‚Ä™dy wynikajÄ…ce z naszej uĹ‚omnoĹ›ci, zwĹ‚aszcza w dziedzinie moĹĽliwoĹ›ci postrzegania Ĺ›wiata i z faktu psychologicznych uwarunkowaĹ„ (choć ‚aby subiektywizm).
Nasze zmysły są niedoskonałe, widzimy, słyszymy i tak dalej. tylko fragment rzeczywistości - to oczywiste.

BĹ‚Ä™dy sÄ… nieodzownym etapem tworzenia pomysĹ‚ów. CoĹ› siÄ™ nie uda, coĹ› zawiedzie, gdzieĹ› popeĹ‚niĹ‚eĹ› bĹ‚Ä…d. Szukasz przyczyn i jednoczeĹ›nie tworzysz rozwiÄ…zania - a więc masz pomysĹ‚ na to, jak unikać tych samych bĹ‚Ä™dów w przyszĹ‚oĹ›ci. Jest stare dobre przysĹ‚owie "czĹ‚owiek uczy siÄ™ na bĹ‚Ä™dach". BĹ‚Ä™dy wynikajÄ… takĹĽe z dozy losowoĹ›ci naszych poczynaĹ„. lecz wĹ‚aĹ›nie ta losowość odkrywa przed nami obszary i pomysĹ‚y, do których czysta logika ‡ ‚aby nas nie doprowadziĹ‚a.

Zacytuję własne doświadczenie: "Gdybym nie zabłądził, nigdy bym nie trafił do tego miejsca."

PoraĹĽka pozwala na refleksje i wyciÄ…gniÄ™cie wniosków. BĹ‚Ä…d skutkuje protest albo krytykÄ™, a ta sprzyja udoskonaleniu. To nowe doĹ›wiadczenie-nauczka, bĹ‚Ä…d staje siÄ™ nauczycielem.
Gdy mówimy, ĹĽe historia uczy, to mamy wĹ‚aĹ›nie na myĹ›li gĹ‚ównie ludzkie bĹ‚Ä™dy.
Nieomylność niweczy powątpiewanie. A wątpienie jest przymiotem mądrości. Zbytnie poleganie na aktualnym stanie edukacji - jak dowodzi cała jej historia - jest właśnie błędem.
ZresztÄ…, to co uchodzi za bĹ‚Ä…d w obliczu edukacji moĹĽe być twórczym odrzuceniem dogmatu, stereotypu albo skostnienia, ujawnieniem faĹ‚szu, którego nie dostrzegano albo nie chciano dostrzec.

Istnieje zależność między pojęciami błędu i prawdy. Prawdy absolutnej zapewne nigdy nie poznamy, może nawet to jest pojęcie abstrakcyjne.
IstniejÄ… prawdy osobiste. Do prawdy siÄ™ zbliĹĽamy. "ZbliĹĽyć siÄ™ do prawdy nie jest jednak Ĺ‚atwo. Jest tylko jedna droga ku niej, droga poprzez nasze bĹ‚Ä™dy. Tylko na wĹ‚asnych bĹ‚Ä™dach moĹĽemy siÄ™ uczyć; i tylko ten siÄ™ nauczy, kto jest gotów oceniać bĹ‚Ä™dy innych jako kroki ku prawdzie; i ten, kto poszukuje wĹ‚asnych bĹ‚Ä™dów, by siÄ™ od nich uwolnić". (Z eseju "Tolerancja i intelektualna odpowiedzialność").
BĹ‚Ä…d, zwĹ‚aszcza ewidentny, uczy i czÄ™sto zaoszczÄ™dza nam dalszych bĹ‚Ä™dów i utraty czasu.
Leczy także z niebezpiecznego poczucia nieomylności i "lepszości" albo wyjątkowości.

Szczególnie w Polsce boimy siÄ™ bĹ‚Ä™dów, straty autorytetu. Trudno nam przyznać siÄ™ do pomyĹ‚ki, przyjąć konstruktywnÄ… krytykÄ™ dajÄ…cÄ… podstawy do zmiany. Niestety, jesteĹ›my sztywni, z niskÄ… kulturÄ… humoru na co dzieĹ„. Politycy gotowi sÄ… siÄ™ wzajemnie pozabijać, by tylko ich wĹ‚asne racje byĹ‚y na wierzchu. Lub odwrotnie: tuszowanie bĹ‚Ä™dów w towarzystwach wzajemnej adoracji.
Porażka jest inwestycją w przyszłość ...

Zrobiłeś błąd, to przyjmij jego skutki i idź dalej! Jakże to wychowawcze. Przyjęcie odpowiedzialności, to podstawa wolności i połowa sukcesu.
ponadto, jak powtarzają nauczyciele duchowi - wszystko, co nas spotyka, nawet porażka - jest szansą. Jeśli nic nie dzieje się bez powodu, to i ona czemuś służy.

Oprócz tego aspektu humanistycznego, zauwaĹĽmy, ĹĽe zdarzenie bĹ‚Ä™du jest wbudowane takĹĽe zarówno w caĹ‚y Ĺ›wiat oĹĽywiony a nawet w nieoĹĽywiony.
JeĹ›li teoria ewolucji jest sĹ‚uszna, to bĹ‚Ä™dy (mutacje) sÄ… jednym z jej filarów.
mechanizmy regulacyjne w przyrodzie (i w maszynach) wykorzystujÄ… odchyĹ‚kÄ™ od stanu równowagi ( albo aktualnego poĹĽÄ…danego stanu) jako główny czynnik, który informuje o bĹ‚Ä™dzie i zaczyna mechanizm jego niwelowania.
Odchyłka w systemie sterowania uruchamia sprzężenie zwrotne. Na tym prostym mechanizmie opierają się mechanizmy uczące się - na podobieństwo wspomnianej edukacji na błędach człowieka.

W powszechnej Ĺ›wiadomoĹ›ci funkcjonuje pojÄ™cie a nawet sposób "prób i bĹ‚Ä™dów".
W wydaniu naukowo-technicznym ma to słowo w tak zwany metodach stochastycznych, na przykład w modelowaniu mechanizmów, w algorytmach optymalizacji, w metodach generacji pomysĹ‚ów, i tak dalej.. i tak dalej...

OdlegĹ‚ość od prawdy jest rodzajem bĹ‚Ä™du, z którym ĹĽyjemy i bÄ™dziemy ĹĽyli na co dzieĹ„, pomimo ĹĽe bĹ‚Ä…d ten, bywaĹ‚o, byĹ‚ tak duĹĽy, ĹĽe dziĹ› nie moĹĽemy siÄ™ nadziwić - jak to byĹ‚o moĹĽliwe. Wspomniana ksiÄ…ĹĽka MyĹ›lÄ™, wiÄ™c siÄ™ mylÄ™ pokazuje dobitnie jak dalece mylili siÄ™ dawni uczeni (astronomowie, medycy, filozofowie), lecz i dziĹ› wciÄ…ĹĽ odkrywa siÄ™ i demaskuje bĹ‚Ä™dy edukacji wspóĹ‚czesnej. ChwaĹ‚a tym, którzy wykazujÄ… wyobraĹşniÄ™ i ostroĹĽność:
"MoĹĽe z czasem zobaczymy rzeczy, których jak dotÄ…d, nie moĹĽemy sobie wyobrazić"
(Galileusz).
Przestańcie nazywać błędem to, co jest przeciwieństwem waszej prawdy, a prawdą to, co jest przeciwieństwem błędu.
(Antoine de Saint-Exupéry).
Gdyby byĹ‚a tylko jedna prawda, nie moĹĽna ‡ ‚aby byĹ‚o namalować stu obrazów na ten sam temat.
(Pablo Picasso).

Błędy mogą mieć istotną wartość psychologiczną.

Wiara w abrakadabry bywa lepsza od poczucia zupełnej bezsiły.
Komplement, nawet fałszywy, podnosi nas na duchu.
Niektóre zĹ‚udzenia zmniejszajÄ… (okresowe) mÄ™ki istnienia i gorycz prawdy. Nie moĹĽna tu ukryć, ĹĽe pewne przedmioty religii sÄ… wĹ‚aĹ›nie takim opium, choć daleki jestem od tego ‡ ‚aby w ogóle nazywać religie "opium dla ludu".
Niektóre bĹ‚Ä™dy czy bĹ‚Ä™dne wierzenia majÄ… duĹĽo czaru, zwĹ‚aszcza gdy wspóĹ‚grajÄ… z naszymi oczekiwaniami.
Podobny urok miewa pure nonsens - w humorze czy jako figura literacka, lecz takĹĽe w "burzy mózgów".
BywajÄ… twierdzenia wÄ…tpliwe ( albo wrÄ™cz faĹ‚szywe, lecz uĹĽyteczne. na przykład pewne plemiona afrykaĹ„skie uznajÄ…, ĹĽe wojowanie w "Ĺ›wiÄ™te dni" obraĹĽa bóstwa. PoniewaĹĽ tych Ĺ›wiÄ…t jest duĹĽo, to i wojen jest mniej.
Czyż nie przydałyby się i nam takie przesądy?
CzÄ™sto przyczyną bĹ‚Ä…dzenia jest przewaga uczuć nad rozsÄ…dkiem. lecz czy to zawsze jest zĹ‚e? Uczucia sÄ… mowÄ… duszy, a serce bywa mÄ…drzejsze od gĹ‚owy....
Montaigne:
"SĹ‚aboĹ›ci mojej, tak czÄ™sto poznawanej, winien jestem swe umiĹ‚owanie skromnoĹ›ci (...), jak równieĹĽ, umiarkowanie i powĹ›ciÄ…gliwość w poglÄ…dach, nienawiść zaĹ› do owego natarczywego i kĹ‚ótliwego zarozumialstwa, które tylko sobie zawierza i sobie ufa, i gĹ‚ównym jest nieprzyjacielem wiedzy i prawdy".

PoĹĽÄ…dany w wielu przypadkach samokrytycyzm paraliĹĽowany jest przekonaniem, ĹĽe bĹ‚Ä…d jest zawsze winÄ…, za którÄ… naleĹĽy siÄ™ kara.
Wpojono nam lęk przed błędem, przed powtarzaniem klasy, przed lekceważeniem, przed ośmieszeniem się.

MÄ…dry mówi: "sÄ…dzÄ™,
ale się mylić mogę".
PóĹ‚gĹ‚ówek za wszystko
daje zawsze głowę.

Ziemowit Kuniński

PowyĹĽsza fraszka dobrze pokazuje, ĹĽe bĹ‚Ä…d nie pomniejsza naszej wartoĹ›ci. BĹ‚Ä…d moĹĽe nawet Ĺ›wiadczyć o tym, ĹĽe mamy duĹĽo myĹ›li, z których oczywiĹ›cie tylko część moĹĽe być sĹ‚uszna.

Stefan Garczyński pisze w swojej książce Skąd te błędy:
"BojÄ…c siÄ™ sztywnienia myĹ›li, gorliwie ćwiczÄ™. Na przykĹ‚ad odpowiadam sobie na takie pytania, jak: Co bym powiedziaĹ‚, gdybym broniĹ‚ koncepcji przeciwnej do tej, która wyznajÄ™?
Jak podszedĹ‚bym do tej sprawy najbystrzejszy z moich znajomych? Jakie sÄ… najnowsze pomysĹ‚y w zakresie, w której pracujÄ™? Jakie dzisiejsze "pewniki" mogÄ… zachwiać siÄ™ w przyszĹ‚oĹ›ci?

Powtarzam sobie teĹĽ parÄ™ starych przestróg i prawd:
Wiedza uświadamia niewiedzę.
Dogmatyzm lubi chodzić w parze z ignorancją.
Dogmatyzm świadczy o tym, że siła przekonań przewyższa siłę inteligencji.
"Gdy jakaś edukacja nie pozwala krytycznie i sceptycznie odnosić się do siebie, degeneruje się, staje się chora roślina cieplarnianą" (Carl Gustaw Jung).
Z rzetelnej wiedzy - wątpliwości, z wątpliwości - innowacje i rewolucje.
W pychÄ™ dogmatu uderza powÄ…tpiewanie geniusza".

Tyle w skrócie wypunktowanych myĹ›li o roli bĹ‚Ä™du, a teraz przytoczÄ™ obszerne fragmenty z rozdziaĹ‚u "Korzystanie z wĹ‚asnych bĹ‚Ä™dów" wspominanej Ĺ›wietnej ksiÄ…ĹĽki Stefana GarczyĹ„skiego. ChociaĹĽ w ten sposób powtórzÄ™ niejedno, co juĹĽ napisaĹ‚em, to chyba warto utrwalić sobie te ciekawe i poĹĽyteczne ĹĽyciowo spostrzeĹĽenia.

" poprzez noc droga do Ĺšwitania
- ; poprzez wÄ…tpienie do poznania
- ; poprzez błądzenie do mądrości (...)
Roman Zmorski

Działam, więc błądzę
"MylÄ™ siÄ™, wiÄ™c jestem"- pisaĹ‚ Ĺ›w. Augustyn. "Dopóki dÄ…ĹĽy, bĹ‚Ä…dzi czĹ‚owiek" - wtórowaĹ‚ mu Goethe. Nie bĹ‚Ä…dzi tylko ten, kto nic nie robi. Nie poĹ›lizgnie siÄ™, kto leĹĽy, nie palnie gĹ‚upstwa, kto milczy. lecz przeleĹĽenie caĹ‚ego ĹĽycia byĹ‚oby niemoĹĽliwe, a przemilczenie - niemiłe.

Droga ; poprzez błąd
BĹ‚Ä…d to zdarzenie naturalne i nieuchronne. Niekiedy nawet korzystne.. BywajÄ… bĹ‚Ä™dy, których Ĺ›cieĹĽka prowadzi do odkrycia, do wynalazku, do prawdy. ... "SÄ… umysĹ‚y, które drogÄ… kaĹĽdej prawdy zmierzajÄ… do bĹ‚Ä™du, i sÄ… inne, szczęśliwsze, które drogÄ… kaĹĽdego bĹ‚Ä™du zmierzajÄ… do prawdy" (Joseph Joubert). Karl Popper sÄ…dzi nawet, iĹĽ ,"nasza wiedza roĹ›nie tylko w trakcie korygowania naszych bĹ‚Ä™dów". RzeczywiĹ›cie, niejeden skok naprzód w nauce zawdziÄ™czamy "dzikiej" hipotezie, która wywoĹ‚aĹ‚a ruch i okazaĹ‚a siÄ™ równie faĹ‚szywa jak pĹ‚odna. Nawet absurdalne pomysĹ‚y bywajÄ… pobudzeniem we wĹ‚aĹ›ciwym kierunku. ... Niestety, na ogóĹ‚ caĹ‚Ä… energiÄ™ zuĹĽywamy na wykazywanie wad cudzej koncepcji. Zdarza siÄ™ nawet, ĹĽe atakujemy jÄ… caĹ‚Ä…, choć zawiera tylko jednÄ… skazÄ™; w czambuĹ‚ potÄ™piamy czyjĹ› artykuĹ‚, ponieważ jest w nim jedna myĹ›l, którÄ… siÄ™ nam nie podoba, jedna wiadomość, którÄ… uwaĹĽamy za faĹ‚szywÄ….

Wartość fałszywych hipotez
PomysĹ‚owość nie skrÄ™powana obawÄ… bĹ‚Ä™du jest tak samo waĹĽnym czynnikiem postÄ™pu, jak skrupulatny krytycyzm. Bez roboczego wyobraĹĽenia - choć ‡ ‚aby ryzykownego - trudno ruszyć z martwego punktu, trudno podjąć jakÄ…kolwiek dziaĹ‚alność, choć‡ ‡ ‚aby tylko eksperyment. Sporo odkryć dokonano, sprawdzajÄ…c faĹ‚szywe hipotezy, a nawet usiĹ‚ujÄ…c je udowodnić. Astrologia i alchemia wyszĹ‚y z faĹ‚szywych zaĹ‚oĹĽeĹ„, zmierzaĹ‚y do bĹ‚Ä™dnie postawionych celów, lecz "po drodze" odkryĹ‚y pierwsze prawdy astronomii i chemii. Kopernik dokonaĹ‚ swego najwiÄ™kszego odkrycia dÄ…ĹĽÄ…c do wykazania faĹ‚szu sĹ‚usznego przypuszczenia.
...Czysto posĹ‚ugujemy siÄ™ faĹ‚szem dla uproszczenia obrazu rzeczywistoĹ›ci, co uĹ‚atwia nam dostrzeganie ważnych zwiÄ…zków. Takie zaĹ‚oĹĽenia, Ĺ›wiadomie bĹ‚Ä™dne, upraszczajÄ… badania, sÄ… wprowadzane do rozumowania pod nazwÄ… fikcji naukowych. Fikcjami sÄ… zaĹ‚oĹĽenia fizyki, w których mowa o wahadle matematycznym, o ciaĹ‚ach idealnie sprężystych, o gazach idealnych, o próĹĽni; fikcjami operuje ekonomista, gdy rozwaĹĽa, jak zachowuje siÄ™ homo economicus, prawnik, gdy konstruuje domniemania prawnicze, .... Dla Ĺ›cisĹ‚oĹ›ci moĹĽna zakwestionować, czy tego rodzaju fikcja podpada pod definicjÄ™ bĹ‚Ä™du, lecz z pewnością jest bĹ‚Ä™dem, gdy - jak to siÄ™ nierzadko zdarza - zapominamy, ĹĽe jest fikcjÄ….

Lęk przed błędem
LÄ™k przed bĹ‚Ä™dem utrudnia podejmowanie decyzji. Niektórym - uniemoĹĽliwia. Lub częściej prowadzi do podejmowania decyzji pozornych, które nie wnoszÄ… nic nowego, nie rozstrzygajÄ… problemu.
Szerzenie lÄ™ku przed bĹ‚Ä™dem - paraliĹĽujÄ…cego lÄ™ku - jest tym bardziej szkodliwe, iĹĽ nieraz najwiÄ™kszym bĹ‚Ä™dem jest bezczynność. Zdarza siÄ™, ĹĽe w przypadkach niespodziewanych i krytycznych czĹ‚owiek musi dziaĹ‚ać prawie na oĹ›lep, lub musi podejmować prace, ryzykować czas, energiÄ™ i Ĺ›rodki w przedsiÄ™wziÄ™ciach z różnymi niewiadomymi. Pewnie, ĹĽe najmniej naraĹĽa siÄ™ na popeĹ‚nienie bĹ‚Ä™dów ten, kto po ubitej drodze kroczy w jasny dzieĹ„, >>ale nie on bÄ™dzie odkrywcÄ… nowych Ĺ›wiatów. Odkryje je jeden z tych krnÄ…brnych, którzy chodzÄ… wĹ‚asnymi drogami i nieraz zagĹ‚Ä™biajÄ… siÄ™ w mrok....

Ujawnienie
Na bĹ‚Ä™dach uczymy siÄ™. SÄ… one przestrogÄ… na przyszĹ‚ość, dziÄ™ki nim dowiadujemy siÄ™, jak nie powinniĹ›my rozumować i postÄ™pować (stÄ…d - sposób prób i bĹ‚Ä™dów); lecz to wszystko pod warunkiem, ĹĽe dobitnie uĹ›wiadamiamy sobie to "nie tak", a bĹ‚Ä™dy przetwarzamy na doĹ›wiadczenie.
DoĹ›wiadczenie - to bĹ‚Ä™dy, które mamy za sobÄ…. Nie oznacza to jednak, ĹĽe ten, kto ich najwiÄ™cej popeĹ‚niĹ‚, jest w najwyższym stopniu doĹ›wiadczony. CiÄ™gi mogĹ‚y go niczego nie nauczyć. Choć nie ma postÄ™pu bez bĹ‚Ä™dów, nie ma go teĹĽ bez pamiÄ™ci, inteligencji, woli. PamiÄ™ci - która we wĹ‚aĹ›ciwej chwili przypomina, jak to byĹ‚o, gdy...; inteligencji, która wyciÄ…ga wnioski i dostrzega analogiÄ™; woli, która wprowadza Ĺ›wieĹĽo nabytÄ… wiedzÄ™ w praktykÄ™ ĹĽycia. Innymi sĹ‚owy, bĹ‚Ä…d stanowi wartość pod warunkiem, ĹĽe zostaĹ‚ ujawniony i ĹĽe czegoĹ› nauczyĹ‚.
"Prawdziwym bĹ‚Ä™dem jest bĹ‚Ä…d popeĹ‚nić i nie naprawić go" (Konfucjusz). "Nie ma wymówki, kto w jednym dwa razy bĹ‚Ä…dzi" (Andrzej Maksymilian Fredro). Mocniej: kaĹĽdy popeĹ‚nia bĹ‚Ä™dy, lecz tylko gĹ‚upiec powtarza te same. Nie, to zbyt mocno. Trzeba pamiÄ™tać o sztywnoĹ›ci myĹ›li i postÄ™powania.
A gdyby twierdzenie: "tylko gĹ‚upiec powtarza te same bĹ‚Ä™dy" odnieść do zbiorowoĹ›ci? JednÄ… z przyczyn powtarzania bĹ‚Ä™dów ; poprzez spoĹ‚eczeĹ„stwo moĹĽe być sĹ‚abość jego Ĺ›wiadomoĹ›ci dziejowej, niewyrobienie historyczne, zwĹ‚aszcza przywódców. StÄ…d postulat ujawniania i poznawania bĹ‚Ä™dów naszych poprzedników na tym samym stanowisku. A takĹĽe poznawania bĹ‚Ä™dów przodków. Poznawania i przeĹĽywania. StÄ…d rola historii, historycznych powieĹ›ci i sztuk.

Szkodliwość zatajania bĹ‚Ä™dów
.... ZwierzajÄ…c siÄ™ ze swych bĹ‚Ä™dów, jeszcze raz je przeĹĽywam, pogĹ‚Ä™biam ich rozumienie, a tym samym zmniejszam prawdopodobieĹ„stwo powtórzenia. RozmawiajÄ…c o zamierzeniach, sam mogÄ™ je lepiej przemyĹ›leć i z porady przyjacielskiej skorzystać. Przekazywanie wiedzy o tym, co jest bĹ‚Ä™dem, stanowi niezbędny warunek postÄ™pu. PrzecieĹĽ nie ĹĽyjemy dostatecznie dĹ‚ugo, ‡‡ ‡ ‚aby popeĹ‚nić wszystkie bĹ‚Ä™dy, dlatego musimy korzystać z cudzych. "Niebezpieczne sÄ… tylko te bĹ‚Ä™dy i trudnoĹ›ci, które pozostaĹ‚y w ukryciu i dla ucznia, i dla nauczyciela, trwajÄ…c w stanie utajonym ( albo nie uĹ›wiadomionym, umacniajÄ… bĹ‚Ä™dne nawyki pracy i mogÄ… zaciÄ…ĹĽyć nieraz na caĹ‚ym ĹĽyciu intelektualnym czĹ‚owieka, a skoro raz ujawnione, przestajÄ… być niebezpieczne, gdyĹĽ musi siÄ™ znaleźć i na nie jakiĹ› Ĺ›rodek zaradczy" (K. SoĹ›nicki). Z powyĹĽszego zdania ujÄ…Ĺ‚bym trochÄ™ optymizmu; w moim odczuciu ujawnienie bĹ‚Ä™du jest tylko pierwszym aktem w walce z nim. Pierwszym, lecz najwaĹĽniejszym: póki bĹ‚Ä™du nie odkryjÄ™, lub póki mi go ktoĹ› nie wytknie, póty siÄ™ nie poprawiÄ™. Dobrze mówiÄ… stare porzekadĹ‚a:
Błąd uznać- krok do cnoty. Błąd rozpoznany staje się z wroga -przyjacielem.

BĹ‚Ä…d - wina!?
‡‡ ‡ ‚aby mniej bĹ‚Ä…dzić i by innych przed bĹ‚Ä™dami ustrzec, powinniĹ›my nasze bĹ‚Ä™dy nazywać po imieniu i nie ukrywać ich. "ĹšmiaĹ‚ość bĹ‚Ä™du jest niejako zrównowaĹĽona i poskromiona Ĺ›miaĹ‚oĹ›ciÄ… wyznania go" (Montaigne).
A co przeszkadza w uĹ›wiadomieniu sobie bĹ‚Ä™dów i przyznaniu siÄ™ do nich? MiĹ‚ość do tego, co moje, miĹ‚ość wĹ‚asna, pycha, traktowanie bĹ‚Ä™du jako Ĺ›wiadectwa gĹ‚upoty, jako winy, która haĹ„bi i za którÄ… grozi kara. Tu dylemat. Z jednej strony lÄ™k przed bĹ‚Ä™dem zaostrza czujność, zwiÄ™ksza dokĹ‚adność i ostroĹĽność, a z drugiej utrudnia jego demaskowanie. O, gdybyĹ›my potrafili postÄ™pować wedĹ‚ug Wolterowskiej zasady: "Kochać prawdÄ™, >>>ale wybaczać bĹ‚Ä™dom".
Zatem wyciągnijmy z błędu maksimum korzyści, rozpoznajmy go, dokładnie określmy, ustalmy przyczynę stworzenia, obmyślmy postępowanie zapobiegawcze.
...ZatajajÄ…c bĹ‚Ä…d przed sobÄ…, nic nie robiÄ™, > ‡‡ ‡ ‚aby zapobiec powtórzeniu go, zatajajÄ…c przed innymi, nie pomagam im w unikniÄ™ciu podobnego.
...

Zamiast bĹ‚Ä™dy .potÄ™piać, powinniĹ›my je tÄ™pić. Nie pozwalajmy, > ‡‡ ‡ ‚aby lÄ™k przed nimi paraliĹĽowaĹ‚ nas, a wstyd nakazywaĹ‚ ukrywanie. DokĹ‚adne zrozumienie charakteru i przyczyn bĹ‚Ä™dów jest warunkiem skutecznego zapobiegania im."

Na zakoĹ„czenie jeszcze parÄ™ maksym, które dobrze ilustrujÄ… nasz temat.

Łatwiej prawdę wyłonić z błędu, niż z pomieszania pojęć.
Franciszek Bacon

Ten, kto nie oczekuje rzeczy nieoczekiwanych, nie odkryje ich - pozostaną one dla niego niedostępne i nieosiągalne.
Heraklit

ogromna jest potÄ™ga uporu, który kaĹĽe trwać w bĹ‚Ä™dzie.
Karol Darwin

Właściwością człowieka jest błądzić, głupiego - w błędzie trwać.
Cyceron

BĹ‚Ä…d Ĺ‚atwiej dostrzec niĹĽ prawdÄ™, ponieważ bĹ‚Ä…d leĹĽy na wierzchu, a prawda w gĹ‚Ä™bi.
Johann Wolfgang Goethe

Błędy człowieka czynią go sympatycznym.
Johann Wolfgang Goethe

Zawsze ma racje ten, kto podejrzewa, że błądzi - przysłowie hiszpańskie.


poezja
Jean Pierre Lentin
Myślę, więc się mylę
Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996.

Stefan Garczyński
Skąd te błędy
Instytut Wydawniczy ZwiÄ…zków Zawodowych, Warszawa, 1981

Stefan Garczyński
BĹ‚Ä…d - ĹşródĹ‚a - unikanie, Warszawa 1973, e-book na www.StefanGarczynski.pl )


Leszek Korolkiewicz