Co znaczy Zawijasy historii : Kościelny rozwód

Definicja: Brytyjski "Akt Supremacji" z roku 1534 i caĹ‚Ä… póĹşniejszÄ… polityczno- spoĹ‚ecznÄ… zawieruchÄ™, zwiÄ…zanÄ… z hucznym rozwodem koĹ›cioĹ‚a angielskiego ze Ĺ›wiÄ™tym, rzymskim, historycy nazywajÄ… czÄ™sto przeĹ‚omowym momentem w historii Anglii. I to jest stwierdzenie niewÄ…tpliwie sĹ‚uszne ,jednak chyba trochÄ™ za wÄ…skie : pojmujÄ…c gdyż historiÄ™ powszechnÄ… jako ciÄ…g zjawisk globalnych ( ‘globalnych’ zaĹ› w odniesieniu do wieku XVI znaczy jednak gĹ‚ównie historiÄ™ Europy ), powiÄ…zanych ze sobÄ… i - w pierwszej kolejności - wywoĹ‚ujÄ…cych w róĹĽnym czasie i miejscu podobne konsekwencje , naleĹĽaĹ‚oby raczej napisać , ĹĽe angielska secesja wywoĹ‚aĹ‚a powaĹĽne konsekwencje nie tylko na wĹ‚asnym terenie, lecz solidnie zaciÄ…ĹĽyĹ‚a na historii wielu innych państwoów , gĹ‚ównie zaĹ› na tworzeniu pewnych historyczno-politycznych systemów. Brzmi to niewÄ…tpliwie jak banaĹ‚ , ale nie wolno zapominać ,ĹĽe historia roi siÄ™ od takich banaĹ‚ów - lekcewaĹĽonych, traktowanych jak faĹ‚szywa , wszystkowyjaĹ›niajÄ…ca formuĹ‚a. W czasie gdy nie ma ĹĽadnej wszystkowyjaĹ›niajÄ…cej formuĹ‚y - sÄ… tylko dwa , z pozoru ze sobÄ… sprzeczne systemy tworzÄ…ce historiÄ™. Pierwszy z nich to konkret , twardy, niezaprzeczalny, historyczny fakt. Drugim jest relatywizm. IstniejÄ… opinie , iĹĽ relatywizm istnieje tylko w fizyce. To nieprawda. Istnieje w pierwszej kolejności w historii.

„Nie ma poznania historii bez konkretu” . Tyle PaweĹ‚ Jasienica. A zatem fakty.

Henryk VIII nie byĹ‚ najprawdopodobniej fanatycznym katolikiem , nie byĹ‚ teĹĽ jednak heretykiem. Nie byĹ‚ teĹĽ urodzonym rewolucjonistÄ…. Niemieckie próaby powalenia starego porzÄ…dku w KoĹ›ciele tak bardzo nie przypadĹ‚y mu do gustu , ĹĽe za swojÄ… gorliwÄ…, antyluteraĹ„skÄ… postawÄ™ uzyskaĹ‚ zaszczytny tytuĹ‚ defensor fidei - obroĹ„cy wiary. I mocno zgryĹşliwÄ… replikÄ™ Marcina Lutra - Contra Henricum Regem Angliae, którÄ… ponoć ciężko odchorowaĹ‚ . To taki zabawny paradoks , których peĹ‚no w historycznych annaĹ‚ach - ów defensor fidei juĹĽ niedĹ‚ugo owej fides nielicho przyĹ‚oĹĽy... Pierwsze jednak lata panowania nie zapowiadajÄ… wiÄ™kszych sensacji - Henryk rzÄ…dzi, walczy,bawi siÄ™ i broni szablonowych chrzeĹ›cijaĹ„skich wartoĹ›ci. Mniej albo bardziej szczęśliwy z KatarzynÄ… AragoĹ„skÄ…, oczekuje potomka. MÄ™skiego potomka, oczywiĹ›cie.

Zmiana stanowiska nastÄ™puje pod koniec lat dwudziestych XVI wieku. WpĹ‚ynęło na to kilka czynników. Pierwszy z nich to blisko dwanaĹ›cie tysiÄ™cy polegĹ‚ych ĹĽoĹ‚nierzy ( gĹ‚ównie francuskich ) w bitwie pod PawiÄ… (1525). W wojnach francusko - habsburskich przewagÄ™ zaczęła wyraĹşnie zyskiwać strona habsburska, zaĹ› cesarz Karol V zaczynaĹ‚ być powaĹĽnym zagroĹĽeniem dla realizowanej poprzez AngliÄ™ polityki równowagi siĹ‚ w Europie, co bardzo uwieraĹ‚o Henryka. Czynnik drugi to sĹ‚ynne zĹ‚upienie Rzymu poprzez cesarskie wojska pod wodzÄ… ks. Karola Bourbon w roku 1527 (tak zwany sacco di Roma ), które Henryk potraktowaĹ‚ jako osobistÄ… zniewagÄ™, wyprostowany Ĺ›rodkowy palec rywala, ujrzany znienacka przed wĹ‚asnym nosem... I wreszcie czynnik trzeci - brak mÄ™skiego potomka w maĹ‚ĹĽeĹ„stwie z KatarzynÄ…. Bardzo nieciekawe perspektywy dla ambitnego króla, jego dynastycznych a takĹĽe "globalnych", a wiÄ™c ogólnoeuropejskich, planów.

Niedobrze w polityce i nie najlepiej w maĹ‚ĹĽeĹ„stwie. ZupeĹ‚nie zaĹ› Ĺşle , gdy weĹşmie siÄ™ pod uwagÄ™ fakt , ĹĽe jedno i drugie byĹ‚o Ĺ›ciĹ›le ze sobÄ… powiÄ…zane. MówiÄ…c krótko : Henryk od dawna pragnÄ…Ĺ‚ przystÄ…pić do obozu wrogów Karola V. UtrudniaĹ‚o mu to jednak niezmiernie maĹ‚ĹĽeĹ„stwo z wdowÄ… po swoim bracie, bÄ™dÄ…cÄ… jednoczeĹ›nie ... ciotkÄ… cesarza. Dodatkowo zaĹ› sprawÄ™ komplikowaĹ‚ fakt , iĹĽ posiadaĹ‚ z niÄ… wyĹ‚Ä…cznie jednÄ… córkÄ™ i ĹĽadnych nadziei na doczekanie siÄ™ mÄ™skiego potomstwa (de facto ĹĽadnych nadziei na doczekanie siÄ™ jakiegokolwiek potomstwa). Na rozwód zaĹ› w ĹĽadnym wypadku nie zgadzaĹ‚ siÄ™ papieĹĽ , caĹ‚kowicie zaleĹĽny od Karola V, osĹ‚onowo dzierĹĽÄ…c w dĹ‚oni miecz w formie zasad chrzeĹ›cijaĹ„skich. Ogromne koĹ‚o zamachowe historii i polityki zamykaĹ‚o siÄ™ zatem w królewskiej alkowie.

I tak bomba w końcu wybuchła. Schwytany w dynastyczno - polityczne sidła, okraszone twardymi zasadami kościoła, niedawny Defensor fidei postanowił radykalnie zmienić front. Nadchodziła zupełnie nowa era...

Apostazja cywilów nie wywoĹ‚uje przewaĹĽnie skutków historycznych , zwykle poza zdradzonym KoĹ›cioĹ‚em i samym zdrajcÄ… nikt o niej nie wie i niewielu ona obchodzi. Apostazja wĹ‚adców ma nieładny zwyczaj zmieniania losów caĹ‚ych narodów.


* * *


Król wziÄ…Ĺ‚ sprawy w własne rÄ™ce. Nie mogÄ…c doczekać siÄ™ przychylnoĹ›ci Rzymu i zbytnio na niÄ… chyba nawet nie liczÄ…c , sam postanowiĹ‚ uporać siÄ™ z palÄ…cymi problemami. MaĹ‚ĹĽeĹ„stwo z KatarzynÄ… zostaĹ‚o z ogromnym hukiem uniewaĹĽnione, co w odniesieniu do tamtych czasów moĹĽemy porównać do sytuacji, gdy cudownie zmartwychwstaĹ‚y Fidel Castro,zaproszony poprzez papieĹĽa na audiencjÄ™, z ogromnÄ… pompÄ… odprawia nagle na Ĺ›rodku placu Ĺ›wiÄ™tego Piotra hucznÄ… imprezÄ™ voodoo.W atmosferze ogólnego skandalu Henryk poĹ›lubiĹ‚ AnnÄ™ Boleyn , raptem ... dwórkÄ™ królowej (skÄ…dinÄ…d piÄ™knÄ… i ponÄ™tnÄ… blondynÄ™ przy której uprzednia pani Henrykowa musiaĹ‚a wyglÄ…dać przynajmniej nieĹ›wieĹĽo). Mamy wiÄ™c nie tylko rewolucjÄ™ spoĹ‚ecznÄ… , ale i moralnÄ… - oto w Ĺ›lad za jawnym nieposĹ‚uszeĹ„stwem wĹ‚adcy wobec niepodwaĹĽalnego (jak dotÄ…d) autorytetu, poszedĹ‚ najzwyklejszy mezalians . SpoĹ‚eczeĹ„stwo wprawdzie nie poparĹ‚o matrymonialnych awantur wĹ‚adcy , podĹ›miewajÄ…c siÄ™ wrÄ™cz z monarchy, iĹĽ caĹ‚a ta dynastyczna heca byĹ‚a jedynie parawanem dla jego erotycznych podbojów, ochoczo jednak wyraziĹ‚o własne poparcie dla walki z papiestwem, którego popularność spadaĹ‚a w zastraszajÄ…cym tempie. StanÄ…Ĺ‚ równieĹĽ za królem posĹ‚uszny parlament ,zwĹ‚aszcza zaĹ› nowy prymas Thomas Cranmer. Protesty Rzymu i groĹşby ekskomuniki nie robiĹ‚y za KanaĹ‚em wielkiego wraĹĽenia : secesja staĹ‚ siÄ™ faktem dokonanym.

Parlament ogĹ‚osiĹ‚ Act of succesion ( 1534 ). Na jego mocy uznano za waĹĽny królewski rozwód , ponowny Ĺ› albo z AnnÄ… , zaĹ› potomstwo z tego zwiÄ…zku zyskaĹ‚o wszelakie prawa do korony. Nie byĹ‚o to juĹĽ nieposĹ‚uszeĹ„stwo , ale jawny bunt. PapieĹĽ natychmiast ogĹ‚osiĹ‚ ekskomunikÄ™ , ale Anglia maĹ‚o siÄ™ niÄ… przejęła. W tym samym roku 1534 ogoszono Act of Supremacy . Na jego mocy monarcha angielski stawaĹ‚ siÄ™ gĹ‚owÄ… niezaleĹĽnego KoĹ›cioĹ‚a narodowego , nazywanego anglikaĹ„skim ( Church of England ). Tym samym Anglia wydobyĹ‚a siÄ™ spod jakiegokolwiek nacisku z zewnÄ…trz. Król miaĹ‚ wolnÄ… drogÄ™ do swych zamierzeĹ„.

W sferze dogmatycznej akt supremacji nie wnosiĹ‚ nic nowego. Król wystÄ…piĹ‚ jednak bezwzglÄ™dnie przeciw organizacji koĹ›cielnej , postanawiajÄ…c efektywnie podciąć jej wszelakie podstawy bytu. Za radÄ… nowego lorda- kanclerza Thomasa Cromwella ( który zajÄ…Ĺ‚ miejsce Thomasa Moora , niechÄ™tnego królewskim rewolucjom ) zniesiono klasztory i skonfiskowano ziemie koĹ›cielne ( moment 1535-1539 ). Za rozbiciem organizacji katolickiej poszedĹ‚, jak czÄ™sto w tych sytuacjach, krwawy terror . Poddanych , którzy odmówili przyjÄ™cia postanowieĹ„ aktu supremacji ( na przykład Tomasza Moore’a i kardynaĹ‚a Johna Fishera ) pozbawiono integralnoĹ›ci gĹ‚owy z tuĹ‚owiem, ;aby nie zakĹ‚ócali wdraĹĽania nowego porzÄ…dku.

W Ĺ›lad za aktem supremacji powstaĹ‚y następne akty. Dziesięć ArtykuĹ‚ów z 1536 , póĹşniej zaĹ› jeszcze Sześć ArtykuĹ‚ów z 1539 stwarzaĹ‚o dogmatyczne zasady nowej wiary. Nie wprowadzaĹ‚y one dalej ĹĽadnych ważnych zmian do dotychczasowej doktryny , potwierdzaĹ‚y z kolei absolutnÄ… nienaruszalność obrzÄ…dku rzymskiej mszy Ĺ›wiÄ™tej. RozluĹşniono za to dyscyplinÄ™ koĹ›cielnÄ… , choć ;aby na odcinku celibatu księży. Obsadzanie biskupstw, a wiÄ™c bezpoĹ›rednia wĹ‚adza, znalazĹ‚a siÄ™ w rÄ™kach królewskich. NajistotniejszÄ… ze zmian byĹ‚ jednak obowiÄ…zek bezwzglÄ™dnego posĹ‚uszeĹ„stwa nowemu wyznaniu - stwarzaĹ‚o to jakĹĽe mocne podstawy do rosnÄ…cej juĹĽ w państwie opozycji. RównieĹĽ bezpoĹ›redni zwiÄ…zek KoĹ›cioĹ‚a z paĹ„stwem - erastianizm - odróĹĽniaĹ‚ nowÄ… konfesjÄ™ od tradycyjnej , stawiajÄ…c anglikanizm bliĹĽej prawosĹ‚awia niĹĽ katolicyzmu.


* * *

ZwykĹ‚o siÄ™ traktować Henryka VIII jako brutalnego tyrana , moralnego zombie, lekkÄ… rÄ™kÄ… wysyĹ‚ajÄ…cego następne ĹĽony pod nóĹĽ , zaĹ› ogĹ‚oszenie Aktu Supremacji jako swojego rodzaju antycznÄ… „aferÄ™ rozporkowÄ…” - oto król nie znajdujÄ…cy ani w prawie ani w tradycji ĹĽadnych podstaw do zerwania maĹ‚ĹĽeĹ„stwa , rozbija zaledwie w pyĹ‚ caĹ‚y ancien regime , stawia na gĹ‚owie paĹ„stwo, prawo i teologiÄ™, ‡ ;aby zaspokoić swe zachĹ‚anne ĹĽÄ…dze. Jak byĹ‚o naprawdÄ™, moĹĽna siÄ™ tylko domyĹ›lać ; mechanizmy historyczne rzadko kiedy bywajÄ… idealnie czarno - biaĹ‚e ; to ów wspomniany na poczÄ…tku historyczny relatywizm a takĹĽe pole do popisu dla Twojej wyobraĹşni. Istotniejszy jest fakt ,iĹĽ Henryk VIII stworzyĹ‚ pewien precedens , zarówno polityczny , jak i moralny, z którego chÄ™tnie korzystamy do dziĹ›. Akt supremacji daĹ‚ wiÄ™c historii nie tylko nowÄ… , niekatolickÄ… AngliÄ™. ZalegitymizowaĹ‚ teĹĽ system niewiernoĹ›ci maĹ‚ĹĽeĹ„skiej jako siĹ‚y sprawczej dla innych mechanizmów - historycznych, politycznych, kulturalnych ...Być moĹĽe ten moralny aspekt jest nawet waĹĽniejszy. „Moralność chrzeĹ›cijaĹ„ska” , monogamiczność i tradycyjnie pojmowana wierność maĹ‚ĹĽeĹ„ska powÄ™drowaĹ‚y za sprawÄ… angielskiego wĹ‚adcy na Ĺ›mietnik historii. To co tak bardzo raziĹ‚o Thomasa Moore’a , sir Johna Fishera czy innych henrykowskich „heretyków” dzisiaj jest historycznÄ… oczywistoĹ›ciÄ…, moĹĽe nawet koniecznoĹ›ciÄ… dziejowÄ…. Afery rozporkowe dotykajÄ… zarówno prezydentów ogromnych mocarstw, jak i posĹ‚ów Samoobrony, w ten czy w inny sposób wpĹ‚ywajÄ…c na bieg historii. Na szczęście nie ma juĹĽ wojen religijnych