Co znaczy O JOW-ach, Konstytucji i prawach obywatelskich
Słownik: Chciałbym przedstawić kilka zasadniczych konkluzji odnośnie jednomandatowych okręgów wyborczych w kontekście rozumienia odpowiedzialności poselskiej i biernego i czynnego prawa wyborczego w obecnym systemie politycznym RP.
Definicja:
Chciałbym przedstawić kilka zasadniczych konkluzji odnośnie jednomandatowych okręgów wyborczych w kontekście rozumienia odpowiedzialności poselskiej i biernego i czynnego prawa wyborczego w obecnym systemie politycznym RP.
Powszechna jest opinia prawników, iż zasadę bezpośredniości należy rozumieć poprzez akt oddania głosu na kandydata albo listę partyjną bez pośrednictwa elektorów. Dlaczego jednak nie przyjąć interpretacji, iż za wybór bezpośredni należy uważać tylko taki, w którym głos oddany na danego kandydata nie może przejść na drugiego? Właśnie na tej zasadzie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów zaczęto nazywać bezpośrednimi, tymczasem wyborów marszałków województw z list partyjnych już nie. Jeżeli zatem wyborów marszałków województw nie nazywa się bezpośrednimi, to dlaczego mielibyśmy uważać za bezpośrednie wybory posłów z list partyjnych?
najwspanialszym uzasadnieniem dla przyjęcia takiej interpretacji jest niekorzystne zdarzenie tak zwany „lokomotywy wyborczej”, gdzie kandydaci posiadający znikome poparcie, na przykład paru tys. głosów, są wciągani do Sejmu poprzez innych kandydatów posiadających większe poparcie. 2/3 posłów poprzedniej kadencji Sejmu nie zdobyło nawet 1% poparcia uprawnionych do głosowania w swoich okręgach wyborczych. Nie dostają się zaś do Sejmu ci, którzy zdobywszy dziesięciokrotnie czy stukrotnie większą liczbę głosów kandydowali z ramienia partii, jakie nie przekroczyły w skali państwie progu 5% czy 8% progu przewidzianego dla koalicji wyborczych.
Konstytucyjna zasada równości i powszechności wyborów sprowadzona jest więc do fikcji i regularnie wygląda to tak: nie zdobędziesz mandatu, jeżeli nie stać cię na założenie partii, która w skali państwie mogłaby tak poprowadzić kampanię, by zdobyć te 5% głosów (a w sporych wielomandatowych okręgach kampania jest droga) i to nawet gdybyś zdobył wszystkie głosy w swoim okręgu! Tylko duże partie finansowane z budżetu mają szansę zaistnieć, a z budżetu finansowane są tylko te, które już są w Sejmie. I tak tworzy się polityczny, ponadpartyjny kartel.
Takie wybory sprowadzają się do farsy, w której to od nielicznych wodzów zależy, kto może z powodzeniem używać z biernego prawa wyborczego. W praktyce głosujemy więc na ludzi już wybranych poprzez przywódcaów partyjnych bez gwarancji, iż gdyby tak nie było, tym samym kandydatom przyznalibyśmy mandat. Zupełnym przeciwieństwem takiej sytuacji są odbywające się od 2002 r. bezpośrednie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów (przedtem wybierały ich porady), które wywołały objęcie tych funkcji samorządowych w ponad 3/4 poprzez kandydatów bezpartyjnych! Przypadek powtórzyła się w wyborach 2006 r., gdzie było to już ok. 80%, z czego ponad 90% bezpartyjnych wybranych w pierwszej turze!
Stało się tak pomimo znacznego finansowego uprzywilejowania partii politycznych, których kampanie finansowane są z budżetu państwa. To pokazuje jak bardzo scentralizowane i słabo zakorzenione w społecznościach lokalnych są polskie partie polityczne. I tak jak wyniki wyborów do sejmików województw, rad pow.ów i rad miast powyżej 20 000 mieszkańców są diametralnie różne od rezultatów wyborów prezydentów, wójtów i burmistrzów, tak wyniki wyborów do Sejmu w 460 okręgach jednomandatowych – ok. 10-krotnie mniejszych od okręgów senackich – byłyby diametralnie różne. Co wyjaśnia opór klasy politycznej względem takiej ordynacji.
Na szczęście zasadę proporcjonalności można interpretować jako warunek zbliżonej liczby wyborców w okręgach jednomandatowych, a nie głosowanie na listy partyjne. W Stanach Zjednoczonych obywatel może kandydować z ramienia Partii Republikańskiej albo Demokratycznej nie pytając o zgodę kierownictwa partyjnego, a jego kampania w prawyborach parlamentarnych finansowana będzie z pieniędzy federalnych. jeżeli wygra prawybory, staje się automatycznie kandydatem partii we właściwych wyborach. Jednomandatowe okręgi wyborcze są zarówno w wyborach na reprezentanta (posła), jak i na senatora. Wybory reprezentantów są proporcjonalne, ponieważ z poszczególnych stanów wybierana jest proporcjonalna do liczby wyborców w danym stanie liczba reprezentantów. Wybory do Senatu nie są proporcjonalne, ponieważ w każdym stanie wybiera się po 2 senatorów, mimo iż liczba wyborców w sporych stanach jest wielokrotnie większa niż w stanach małych. Taka interpretacja proporcjonalności nie jest wyrwana z księżyca i została podana w pierwszych dekadach XX wieku poprzez wybitnego konstytucjonalistę greckiego Nicolaosa Saripolosa. Skoro przyjmują ją w najwyższym stopniu doświadczone demokracje świata, to nic nie stoi na przeszkodzie, by przyjąć ją i u nas, tym bardziej, iż nasza Konstytucja nie definiuje, jak należy rozumieć zasadę proporcjonalności.
z pewnością zaś proporcjonalności i reprezentatywności nie należy rozumieć jako zasady, iż posłów nie wiążą instrukcje wyborców, która nawet znalazła słowo w prawodawstwie III RP w konstytucyjnym zapisie. W Konstytucji z 2 IV 1997 r. starą zasadę komunistów o władzy „należącej” do ludu i roli przewodniej partii zastąpił art. 104 ust. 1: Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborcze. Jak jednak w demokracji można być reprezentantem Narodu, nie będąc reprezentantem wyborców? Stoi to w jawnej sprzeczności z zasadą suwerenności Narodu, legitymizującego mające go reprezentować władze w demokratycznych wyborach ( ponieważ niby w czym?). Oczywiście poseł może i powinien zajmować się sprawami, na których pozytywnym rozwiązaniu zależy nie tylko jego wyborcom, w praktyce jednak art. 104 ust. 1 znaczy jawne przyzwolenie na niedotrzymywanie obietnic wyborczych. Jest jeszcze inny aspekt tego zagadnienia związany z ordynacją wyborczą. jeżeli posłów nie wiążą instrukcje wyborcze, to dlaczego mają być decydujące instrukcje baronów partyjnych, dotyczące tego czy można w ogóle kandydować?
W tym kontekście obowiązująca ordynacja wyborcza jawi się jako kontynuacja zasady o roli przewodniej partii w łagodniejszej spluralizowanej formie. Nie byłoby o co kruszyć kopii, gdyby bierne prawo wyborcze nie było naruszone, a zamiast zapisu sankcjonującego w praktyce brak odpowiedzialności za zobowiązania przed elektoratem pojawił się zapis bardziej dokładny. Ktoś powie, iż warto aby wprowadzić zmianę do Konstytucji, iż posłowie jako przedstawiciele Narodu ponoszą personalną odpowiedzialność za złożone obietnice wyborcze i nie mogą ulegać naciskom lobbystów przynoszącym utraty z punktu widzenia państwa. Gdybyśmy jednak wprowadzili 460 jednomandatowych okręgów wyborczych z możliwością odwołania posła przed upływem kadencji w zwykłym referendum lokalnym (na wzór kanadyjski), to problem braku poczucia odpowiedzialności poselskiej mógłby zostać zażegnany nawet bez takiej – skądinąd pożytecznej – zmiany w ustawie zasadniczej. Zmiana ordynacji jest jednak niezbędna, by taką odpowiedzialność w ogóle wymusić. Jak już wspomniałem, istnieje ścieżka prawna pozwalająca na wprowadzenie ordynacji jednomandatowej bez potrzeby uzyskiwania poparcia 2/3 Sejmu, koniecznych do zmiany Konstytucji.
Krzysztof Kowalczyk
*** Artykuł powstał na podstawie dłuższego tekstu autora, opublikowanego na blogu akcji obywatelskiej Niezależnego Zrzeszenia Studentów „Jednomandatowe.pl – poseł odpowiedzialny przed wyborcami”: http://jednomandatowe.salon24.pl/54883,index.html. Akcję można poprzeć, wpisując się na stronie www.jednomandatowe.pl
Powszechna jest opinia prawników, iż zasadę bezpośredniości należy rozumieć poprzez akt oddania głosu na kandydata albo listę partyjną bez pośrednictwa elektorów. Dlaczego jednak nie przyjąć interpretacji, iż za wybór bezpośredni należy uważać tylko taki, w którym głos oddany na danego kandydata nie może przejść na drugiego? Właśnie na tej zasadzie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów zaczęto nazywać bezpośrednimi, tymczasem wyborów marszałków województw z list partyjnych już nie. Jeżeli zatem wyborów marszałków województw nie nazywa się bezpośrednimi, to dlaczego mielibyśmy uważać za bezpośrednie wybory posłów z list partyjnych?
najwspanialszym uzasadnieniem dla przyjęcia takiej interpretacji jest niekorzystne zdarzenie tak zwany „lokomotywy wyborczej”, gdzie kandydaci posiadający znikome poparcie, na przykład paru tys. głosów, są wciągani do Sejmu poprzez innych kandydatów posiadających większe poparcie. 2/3 posłów poprzedniej kadencji Sejmu nie zdobyło nawet 1% poparcia uprawnionych do głosowania w swoich okręgach wyborczych. Nie dostają się zaś do Sejmu ci, którzy zdobywszy dziesięciokrotnie czy stukrotnie większą liczbę głosów kandydowali z ramienia partii, jakie nie przekroczyły w skali państwie progu 5% czy 8% progu przewidzianego dla koalicji wyborczych.
Konstytucyjna zasada równości i powszechności wyborów sprowadzona jest więc do fikcji i regularnie wygląda to tak: nie zdobędziesz mandatu, jeżeli nie stać cię na założenie partii, która w skali państwie mogłaby tak poprowadzić kampanię, by zdobyć te 5% głosów (a w sporych wielomandatowych okręgach kampania jest droga) i to nawet gdybyś zdobył wszystkie głosy w swoim okręgu! Tylko duże partie finansowane z budżetu mają szansę zaistnieć, a z budżetu finansowane są tylko te, które już są w Sejmie. I tak tworzy się polityczny, ponadpartyjny kartel.
Takie wybory sprowadzają się do farsy, w której to od nielicznych wodzów zależy, kto może z powodzeniem używać z biernego prawa wyborczego. W praktyce głosujemy więc na ludzi już wybranych poprzez przywódcaów partyjnych bez gwarancji, iż gdyby tak nie było, tym samym kandydatom przyznalibyśmy mandat. Zupełnym przeciwieństwem takiej sytuacji są odbywające się od 2002 r. bezpośrednie wybory prezydentów, wójtów i burmistrzów (przedtem wybierały ich porady), które wywołały objęcie tych funkcji samorządowych w ponad 3/4 poprzez kandydatów bezpartyjnych! Przypadek powtórzyła się w wyborach 2006 r., gdzie było to już ok. 80%, z czego ponad 90% bezpartyjnych wybranych w pierwszej turze!
Stało się tak pomimo znacznego finansowego uprzywilejowania partii politycznych, których kampanie finansowane są z budżetu państwa. To pokazuje jak bardzo scentralizowane i słabo zakorzenione w społecznościach lokalnych są polskie partie polityczne. I tak jak wyniki wyborów do sejmików województw, rad pow.ów i rad miast powyżej 20 000 mieszkańców są diametralnie różne od rezultatów wyborów prezydentów, wójtów i burmistrzów, tak wyniki wyborów do Sejmu w 460 okręgach jednomandatowych – ok. 10-krotnie mniejszych od okręgów senackich – byłyby diametralnie różne. Co wyjaśnia opór klasy politycznej względem takiej ordynacji.
Na szczęście zasadę proporcjonalności można interpretować jako warunek zbliżonej liczby wyborców w okręgach jednomandatowych, a nie głosowanie na listy partyjne. W Stanach Zjednoczonych obywatel może kandydować z ramienia Partii Republikańskiej albo Demokratycznej nie pytając o zgodę kierownictwa partyjnego, a jego kampania w prawyborach parlamentarnych finansowana będzie z pieniędzy federalnych. jeżeli wygra prawybory, staje się automatycznie kandydatem partii we właściwych wyborach. Jednomandatowe okręgi wyborcze są zarówno w wyborach na reprezentanta (posła), jak i na senatora. Wybory reprezentantów są proporcjonalne, ponieważ z poszczególnych stanów wybierana jest proporcjonalna do liczby wyborców w danym stanie liczba reprezentantów. Wybory do Senatu nie są proporcjonalne, ponieważ w każdym stanie wybiera się po 2 senatorów, mimo iż liczba wyborców w sporych stanach jest wielokrotnie większa niż w stanach małych. Taka interpretacja proporcjonalności nie jest wyrwana z księżyca i została podana w pierwszych dekadach XX wieku poprzez wybitnego konstytucjonalistę greckiego Nicolaosa Saripolosa. Skoro przyjmują ją w najwyższym stopniu doświadczone demokracje świata, to nic nie stoi na przeszkodzie, by przyjąć ją i u nas, tym bardziej, iż nasza Konstytucja nie definiuje, jak należy rozumieć zasadę proporcjonalności.
z pewnością zaś proporcjonalności i reprezentatywności nie należy rozumieć jako zasady, iż posłów nie wiążą instrukcje wyborców, która nawet znalazła słowo w prawodawstwie III RP w konstytucyjnym zapisie. W Konstytucji z 2 IV 1997 r. starą zasadę komunistów o władzy „należącej” do ludu i roli przewodniej partii zastąpił art. 104 ust. 1: Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborcze. Jak jednak w demokracji można być reprezentantem Narodu, nie będąc reprezentantem wyborców? Stoi to w jawnej sprzeczności z zasadą suwerenności Narodu, legitymizującego mające go reprezentować władze w demokratycznych wyborach ( ponieważ niby w czym?). Oczywiście poseł może i powinien zajmować się sprawami, na których pozytywnym rozwiązaniu zależy nie tylko jego wyborcom, w praktyce jednak art. 104 ust. 1 znaczy jawne przyzwolenie na niedotrzymywanie obietnic wyborczych. Jest jeszcze inny aspekt tego zagadnienia związany z ordynacją wyborczą. jeżeli posłów nie wiążą instrukcje wyborcze, to dlaczego mają być decydujące instrukcje baronów partyjnych, dotyczące tego czy można w ogóle kandydować?
W tym kontekście obowiązująca ordynacja wyborcza jawi się jako kontynuacja zasady o roli przewodniej partii w łagodniejszej spluralizowanej formie. Nie byłoby o co kruszyć kopii, gdyby bierne prawo wyborcze nie było naruszone, a zamiast zapisu sankcjonującego w praktyce brak odpowiedzialności za zobowiązania przed elektoratem pojawił się zapis bardziej dokładny. Ktoś powie, iż warto aby wprowadzić zmianę do Konstytucji, iż posłowie jako przedstawiciele Narodu ponoszą personalną odpowiedzialność za złożone obietnice wyborcze i nie mogą ulegać naciskom lobbystów przynoszącym utraty z punktu widzenia państwa. Gdybyśmy jednak wprowadzili 460 jednomandatowych okręgów wyborczych z możliwością odwołania posła przed upływem kadencji w zwykłym referendum lokalnym (na wzór kanadyjski), to problem braku poczucia odpowiedzialności poselskiej mógłby zostać zażegnany nawet bez takiej – skądinąd pożytecznej – zmiany w ustawie zasadniczej. Zmiana ordynacji jest jednak niezbędna, by taką odpowiedzialność w ogóle wymusić. Jak już wspomniałem, istnieje ścieżka prawna pozwalająca na wprowadzenie ordynacji jednomandatowej bez potrzeby uzyskiwania poparcia 2/3 Sejmu, koniecznych do zmiany Konstytucji.
Krzysztof Kowalczyk
*** Artykuł powstał na podstawie dłuższego tekstu autora, opublikowanego na blogu akcji obywatelskiej Niezależnego Zrzeszenia Studentów „Jednomandatowe.pl – poseł odpowiedzialny przed wyborcami”: http://jednomandatowe.salon24.pl/54883,index.html. Akcję można poprzeć, wpisując się na stronie www.jednomandatowe.pl
- Dodano:
- Autor:
Pisarz