Co znaczy Enigma pełna tajemnic

Definicja: Skąd zainteresowanie enigmą właśnie i skąd pomysł na napisanie książki o niej?

Jako Poznaniak z urodzenia poprzez lata przechodziłem, nieświadom tego, w okolicy miejsc, w których historia złamania Enigmy wzięła swój początek. Kiedy poznałem pierwsze strzępy wiedzy na jej temat, fascynacja zagadnieniem była prawie nieunikniona. Tym bardziej, iż bohaterzy tej historii tworzyli zręby nowoczesnej kryptologii, która stała się jedną z moich specjalności.


Czy w czasie badań historycznych natknął się pan na fakty, które do chwili obecnej nie były znane ani historykom ani ludziom, którzy interesują się Enigmą?

Tak, w szczególności dotyczące nie tyle ogromnych wydarzeń historycznych, ale ich uczestników. Lecz chyba największym moim wkładem nie było wyszukiwanie nowych faktów, ale przedstawienie całościowego i spójnego wewnętrznie obrazu historii złamania Enigmy. Zajmującym się nią dotąd historykom brakowało spoiwa pozwalającego połączyć w całość odizolowane wątki. Okazało się, iż tę rolę bardzo dobrze może odegrać wiedza kryptologiczna, porządkująca fakty i pozwalająca wypełnić obszary, w których dokumenty źródłowe mają luki.


Czy wg pana książki historia enigmy jest inna niż ta, którą można przeczytać w źródłach historycznych?

Nie wiem, czy ma Pan na myśli źródła historyczne, czy także przedtem napisane na temat złamania Enigmy książki? Sporo książek, w szczególności napisanych w latach 70- i 80-tych XX wieku, przedstawiało dzieje złamania Enigmy w krzywym zwierciadle. W innych usiłowano rekonstruować pełen obraz na podstawie nielicznych dostępnych faktów, tworząc regularnie nietrafione domysły. Jeszcze inne książki koncentrowały się na wycinkach tej przygody, pomijając tło. W tym sensie moja podręcznik jest inna od poprzednich. Lecz nawet, jeżeli odniesiemy ją do źródeł historycznych w dosłownym sensie - stosunku bezpośrednich uczestników wydarzeń, oficjalnych dokumentów z epoki i tak dalej – okaże się, iż podręcznik przynosi coś nowego. Musimy pamiętać, iż przygoda z Enigmą toczyła się w środowisku sekretnych służb, w których obowiązuje zasada minimalizacji dostępnej wiedzy: wiesz tyle, ile musisz wiedzieć, aby wykonać własne zadanie. Niewiele który z uczestników tej historii wiedział o tym, co odbywa się w sąsiednim pokoju. Zatem ich wspomnienia również są z natury fragmentaryczne. Rekonstrukcja pełnego obrazu z kawałków mozaiki była fascynującą przygodą intelektualną.


podręcznik pozwala w pełni docenić pionierski i decyzyjny udział polskich kryptologów i matematyków w historii Enigmy – możemy przeczytać w reklamie książki. Czy tak rzeczywiście jest?

Książki poświęcone historii Enigmy wydane dotąd w j. polskim, zostały napisane w połowie lat 70-tych poprzedniego stulecia. Opierają się na skromnej, dostępnej ówcześnie wiedzy. Patriotycznie stawiają tezę, iż osiągnięcia Polaków były decydujące dla sukcesu, lecz mówiąc uczciwie, dostarczają mało dowodów na jej poparcie. Dominujące w historiografii książki anglojęzyczne koncentrują się, co zrozumiałe, na osiągnięciach własnych kryptologów – brytyjskich i amerykańskich. Zasługi Polaków są w nim na ogół minimalizowane. Zabierając się do pracy dysponowałem na szczęście wystarczającą wiedzą, aby rzetelnie udowodnić, iż późniejsze i niewątpliwe osiągnięcia aliantów stały na fundamencie teorii i praktyki dekryptażu przekazanych im w lipcu 1939 roku poprzez Polaków.


> podręcznik łączy trzy wątki, stanowiąc w najwyższym stopniu wszechstronne podsumowanie historii złamania szyfrów Enigmy – dlaczego właśnie trzy wątki. Czy któryś z nich jest najważniejszy?

Trzy wątki wynikają z samej natury tej historii. Pamiętajmy, iż Rejewski, Różycki i Zygalski byli matematykami. Kiedy po raz pierwszy łamali szyfr Enigmy, traktowali własne osiągnięcia głównie w kategoriach sukcesu naukowego, ściśle teoretycznego, aczkolwiek rodzącego doniosłe praktyczne konsekwencje. lecz w kilka lat po dokonanym poprzez nich przełomie wybuchła wojna, dokładając do wątku naukowego ten bardziej dramatyczny – historyczny. A losy zarówno ich samych, jak i stworzonych w ich umysłach idei błądziły zarówno w momencie wojny, jak i po jej zakończeniu różnymi ścieżkami, regularnie ocierając się o dramat albo sensację. Piękną stroną tej historii jest ta, iż zupełnie nie musiałem dokładać, wymyślać wątku sensacyjnego. Wystarczało rzetelnie relacjonować fakty, a sensacja wyglądała zza nich sama.


Z innej beczki – pan jako kryptolog na co dzień obcujący z różnymi kodami – jak ocenia zaawansowanie techniczne Enigmy? Czy dzisiaj spokojnie poradziłaby sobie z zadaniami, jakie stały przed nią wtedy?

Porównując Enigmę z dzisiejszymi komputerami, można uśmiechnąć się z odcieniem politowania: przecież telefon komórkowy jest wobec niej nieskończenie bardziej złożony. Z drugiej strony – moc procesora w telefonie jest również znacząco większa od mocy wszystkich komputerów zainstalowanych na pokładzie statków Apollo, podróżujących na Księżyc. lecz z innej strony – działa ekipa entuzjastów, którzy usiłują łamać archiwalne depesze Enigmy, wykorzystując całą potęgę nowoczesnej kryptologii. Okazuje się, iż robota nad jedną depeszą może trwać długie miesiące, a niektóre z nich do dzisiaj opierają się atakowi. Właściwie stosowana Enigma była poważnym wyzwaniem w momencie II wojny światowej i pozostaje nim do dzisiaj.


A dzisiejsze maszyny szyfrujące? Czy którakolwiek z nich korzysta z dziedzictwa Enigmy?

Byłoby to działanie samobójcze, gdyż teoria ataku na szyfry generowane poprzez wirnikowe maszyny szyfrujące jest znana od czasów Mariana Rejewskiego. Jedno z jego twierdzeń zostało określone poprzez brytyjskiego uczestnika wydarzeń mianem „twierdzenia, które wygrało II wojnę światową”, a współcześnie bywa określane jako „centralne twierdzenie kryptologii wirnikowej”. poprzez długie powojenne lata ukrywano ten fakt, ponieważ Anglosasi wykorzystywali polskie osiągnięcia teoretyczne do łamania między innymi szyfrów sowieckich. lecz dzisiaj, kiedy tajemnica wyszła na światło dzienne, żaden odpowiedzialny kryptolog nie zaprojektuje maszyny podatnej na atak.


Kryptologia to fajna edukacja? Czy istnieją hasła nie do złamania, lub mechanizmy nie do przejścia?

Gdyby nie była interesująca i w pewien sposób egzotyczna, współczesna poezja nie zawierałaby tak wielu kryptologicznych aluzji. Proszę zauważyć, jak regularnie w książkowych bestsellerach ostatnich lat pojawia się postać tajemniczego kryptologa, pięknej i utalentowanej pani kryptolog i kryptologicznych zagadek sprzed setek lat? Zapewne kryptologia oglądana od wewnątrz jest nieco mniej romantyczna i sprowadza się w istocie do w najwyższym stopniu zaawansowanej wiedzy matematycznej i najwyższego natężenia koncentracji umysłu. A mechanizmy nie do złamania? Oczywiście, teoretycznie istnieją, na przykład szyfr z kluczem jednorazowym. W praktyce jednak okazywało się dotąd, iż błędy człowieka w projektowaniu albo zastosowaniu szyfru czyniły możliwym złamanie depesz teoretycznie nie do złamania.


Myślałem, iż nikt o tym nie napisze. Powinno być więcej książek o kryptologach Enigmy – pisze jeden z internautów. Można mniemać, iż ta >> podręcznik to nie ostatnie ogniwo w odkrywaniu tajemnic enigmy? Czy są jeszcze jakieś tajemnice?

Sądzę, iż dość dobrze znamy główny nurt wydarzeń., co nie znaczy, iż wiemy wszystko. Sporo dotyczących tej historii dokumentów pozostaje utajnionych i niedostępnych badaczom. W wyniku tego słabo znamy na przykład obraz wydarzeń czytany z przeciwnej strony lustra: co Niemcy wiedzieli albo myśleli o bezpieczeństwie własnych szyfrów. Dlaczego kompetentni ludzie, którzy stworzyli i jako pierwsi szeroko zastosowali maszynę szyfrującą, popełnili tak ciężkie błędy w sposobach jej użycia w momencie II wojny światowej? Z drugiej strony, trzeba zastosować czas, aby ocalić strzępy wiedzy o samych bohaterach tej historii. Cieszę się bardzo, gdyż już po publikacji mojej książki skontaktowało się ze mną kilkoro członków rodzin uczestników tej przygody, dzieląc się fascynującymi niekiedy i zupełnie nieznanymi informacjami o swych bliskich. Może będę miał okazję, aby przekazać je również czytelnikom…

>> podręcznik "Enigma - bliżej prawdy" Marka Grajka została nominowana do konkursu Książki Historycznej Roku ogłoszonego poprzez Telewizję Polską Spółka akcyjna, Polskie Radio SA i Instytut Pamięci Narodowej.

jeżeli chcecie, aby > >> podręcznik o Enigmie zwyciężyła w tym prestiżowym konkursie możecie oddać na nią głos na stronie www.ksiazkahistorycznaroku.pl. Każdego dnia możecie oddać jeden głos. Pamiętać należy o tym, iż trzeba głosować na 1 książkę w dwóch kategoriach. Inaczej zmarnujemy swój głos.