hanza przyczyny powstania co to jest
Definicja: kulturalnym, większej części Europy słownik.

Czy przydatne?

Co znaczy Hanza przyczyny powstania i rozwój

Słownik: Hanza istniała 500 lat i była fenomenem historycznym jak na tamte czasy, poprzez setki lat decydowała o rozwoju gospodarczym, politycznym i kulturalnym, większej części Europy.
Definicja: Już we wczesnych czasach naszej ery tzn. do IXw. jeszcze przed powstaniem Hanzy morze Bałtyckie bylo przedmiotem wzmożonych ruchów, których nadrzędnym celem było zdobywanie terenów handlowych. Słyneli z tego głównie Wikingowie którzy stworzyli sieć baz handlowych na obszarach wschodnich i północnych, taką bazą przeładunkową w handlu z zachodem Europy była osada Haithabu. Oczywiście basen morza Bałtyckiego zajmowały wtedy nie tylko narody skandynawskie, lecz i zachodniosłowiańskie, bałtyccy Prusowie, jak również narody estońsko-fińskie.
Po swym okresie świetności , który w XI w. po wielu zniszczeniach spowodowanych licznymi podbojami, uległ schyłkowi, centrum handlowe przejął od Haithabu Szlezwik, stając się również baza przeładunkową dla wielu portów nie tylko bałtyckich lecz i z nad Renu i wybrzeża angielskiego. W tym okresie powstawało sporo osad kupieckich, miedzy innymi Truso jako port pruski, oprócz tego zachodniosłowiańskie osady jak Gdańsk, Kołobrzeg, Wolin, Szczecin, Kamień Pomorski, Rostock i Stara Lubeka.


Powoli w okolicy kupców osiedlali się również rzemieślnicy, rolnicy, rybacy, tak więc osady nabierały charakteru miejskiego, z przewagą ludności zajmującej się handlem.Tu także powstały podwaliny kontaktów handlowych z Europą zachodnią, lecz również są dowody w formie znalezionych monet iż sięgał on po wschodnie wybrzeża morza Sródziemnego i Bliski Wschód.

W XI w. po okresie wypraw Wikingów, osady Słowian jak Szczecin czy Gdańsk zdobywały powoli prym w handlu wypierając kupców skandynawskich. Nowe technologie uprawy zbóż, przejście na tak zwany Trójpolówke wywołały powiększenie plonów, przyrost liczby ludności, powiększenie handlu i z tym związanych osad handlowych.
Dalszy rozwój infrastruktury, dróg, cotygodniowe jarmarki pozwalały na powiększenie kontaktów handlowych pomiędzy miastami. Nastąpiło wyraźne wykształtowanie się struktur zawodowych, oddzielenie zawodu rolnika od rzemieślnika i kupca, te dwie ostatnie ekipy zawodowe przyczyniły się w najwyższym stopniu do rozkwitu ówczesnych miast.
Do tej ekipy dołączyli także właściciele gruntów miejskich. Pojawiła się nowa ekipa socjalna, tak zwany Starszyzna miejska, przeważająca część rekrutowała się spośród kupców zajmujących się dalekomorskim handlem, z tychże później pojawiali się burmistrzowie i rajcy miejscy. Tworzyli oni nowe korzystne prawa dla ochrony swych biznesów w opozycji do panów feudalnych. Takie były także początki prawne powstawania miast również nad Bałtykiem.

Wszystkie te ekipy socjalne mimo przyslugujacyh im praw stosownych do statusu i pozycji podlegały pewnym rygorom. W razie kupców takie rygory stanowiły wspólnoty zawodowe i gminy miejskie których zarządzeniom musiał być powolnym.
Oczywiście te rygory były znacząco mniejsze w relacji do kupca niż innych niższych warstw socjalnych jak na przykład rzemieślnika czy rolnika, których wolność poruszania się była bardziej ograniczona.
O statusie kupca hanzeatyckiego można mówić dopiero od XII w. a więc od chwili stworzenia hanzy kupieckiej. Jako przykład ładu społecznego w miescie hanzeatyckim może służyć regulamin masta Bremy który mówi:

„Pierwsze miejsce należy się burmistrzowi, rajcom i ich żonom i dzieciom, jak także dalszej rodzinie. Drugie należy się najznamienitszym kupcom, piwowarom i innym obywatelom o podobnym stopniu zamożności. Trzecie zaś rzemieślnikom, żeglarzom i podobnie sytuowanym obywatelom. Czwarte miejsce zajmuje służba, rybacy i inni ludzie morza”

Burmistrzem i rajcami miejskimi mogli zostać tylko bogaci kupcy, pod definicją najznamienitszy kupiec rozumiani byli najzamożniejsi kupcy zajmujący się handlem dalekomorskim, którzy to na przykład na terenie Lubeki w 1500 r. osiągneli pieniądze wielkości 40.000 marek, w Hamburgu nawet 46.000 marek.
Zyski zdobywano nie tylko z handlu lecz i z udzielanych kredytów, udziałów w statkach, zdobyty dorobek lokowano przeważnie w nieruchomościach cennych przedmiotach albo przechowywano w gotówce.
Od XIII w. kupcy łączyli się w cechy kupieckie w celach głównie zawodowych, jak rownież na przykład religijnych czy socjalnych.
Powstawały także związki rodzin patrycjuszowskich jako elity miejskiej, odpowiednikiem takowej było Bractwo św. Jerzego które powstały w Elblągu, Gdańsku i Toruniu.

Bardzo regularnie w szczególności w początkowym stadium rozwoju handlu kupiec byl rownież żeglarzem i właścicielem statku ktorym podróżował.
Szybko rozwijający się handel dalekomorski motywował rozwój budownictwa okrętowego. Dominującym typem statku wówczas była hanzeatycka koga która królowała ma morzu Bałtyckim i Północnym od XII do XIV w.
Jej olbrzymie znaczenie było powierdzone faktem iż sporo miast takich jak na przykład Lubeka, Elbląg, Gdańsk umieszczały wizerunek kogi na pieczęciach miejskich.
Koga była najpotężniejszym statkiem handlowym a również wojennym, dopiero najpierw XV w. pojawiły się nowe rodzaje statków hanzeatyckich z ogromnymi ładowniami przystosowanymi do przewozu sporych ładunków zboża, zwanych holkami.
Flota hanzeatycka w tym okresie liczyła ok. 1000 statków w tym dwie trzecie należały do portów nadbałtyckich.

w okolicy kupców-żeglarzy olbrzymie znaczenie w powstawaniu i rozwoju miast hanzeatyckich mieli rzemieślnicy. Handel dalekomorski wywarł spory wpływ na rodzaj i poziom ich produkcji, również wykształtowały się wczesne formy zrzeszania się w cechy jako zaczątki rozkwitu rzemiosła w miastach.
Pierwsze oznaki cechów pochodzą z roku 1285 kiedy tj. mowa w dokumentach o cechach siodlarzy i tarczowników w Rostocku. Najwiekszy rozwój nastąpił w XIV w. powstały wtedy cechy garncarzy w 1340r. złotników w 1368r. piekarzy w 1393r. Cechy służyły głównie swym członkom jako tarcza ochronna przeciwko konkurencji, powstaniu warunków do doskonaleniu się w zawodzie i rozwoju techniki.
Cechy również zapewniały pomoc społeczną chorym, wdowom i sierotom. Pozycja cechu została wmocniona przez gwarancje monopolu, ktorą dawał jej przymus przynależności rzemieślnika do cechu.

W Europie zachodniej najszybszy rozwój miast nastąpił w północnej Francji, we Flandrii, nad Mozą i Renem. Głównym czynnikiem napędowym był rozwój tkactwa, któremu sprzyjały dostęp do surowców. Rozwinęły się tu także przemysł metalurgiczny, wyrób z mosiądzu. Szybki rozwój rzemiosła spowodował ekspansje na coraz to nowe rynki, przyrost eksportu. Promowało to szczególnie Kolonie, która leżąc nad Renem była ośrodkiem łączącym szlaki handlowe z północy Francji na wschód i zachód Europy. Dzięki wprowadzonemu przymusowi składowania towarów przechodzących poprzez Kolonie, stała się ona miejscem w którym zmonopolizowano handel nadreński. Dla obrony swych biznesów i wspólnego zbytu towarów, kupcy z 7 miast flandryjskich połączyli się w Hanzę- a więc we wspólnotę kupiecką. Był to początek wielu nowych wspólnot, które powstawały na przełomie XII i XIII w. wśród zeglarzy-kupców podróżujących do Anglii.
Miasta Brugia, Ypres, Lille połączyły się we „Flandryjską Hanzę Brugijczyków, i tych którzy do tej Hanzy należą” monopolizując w ten sposób handel z Anglią, kupcy kolońscy utworzyli Hanzę w Londynie, otrzymując w ten sposób przywileje rodzimych kupców.

Tak więc rozwój rzemiosła i nowych miast, ich rozkwit był bezpośrednim czynnikiem powodującym powstawanie Hanzy. Ten mechanizm rozwinął się także na wschodzie Europy, ekspansja osadników i kupców niemieckich ich wola uniezależnienia się od panów feudalnych doprowadziły do powstawnia i rozwoju osad nadbałtyckich i przekształcania się ich w miasta. Początkiem rozwoju miast bałtyckich było założenie osady kupców i rzemieślników nad rzeką Trave > w okolicy istniejącej już Starej Lubeki.
Lubeka wkrótce dostała prawa miejskie, co dawało jej sposobność samorządu i ustanawiania własnych praw które to nadawały wolność osobistą zamieszkałej ludności. Wkrótce Lubeka posiadająca sporo przywileji ekonomicznych rozrosła się i stała stolicą Rzeszy niemieckiej w 1226r. Po Lubece zaczęły powstawać nowe miasta, bazy przeładunkowe w handlu dalekomorskim takie jak Rostock, Wismar, Stralsund, Hamburg.

Ekspansja kupców niemieckich nie zatrzymała się na zachodnich wybrzeżach Bałtyku, rozszerzając swe wpływy i wykorzystując działania wojenne zakonu krzyżackiego dokonywali ekspansji na wschód. Dotarli aż do centrum handlowego na Rusi do Nowgorodu.
W XIII w. po założeniu poprzez Krzyżaków siedziby biskupiej Rygi, dotarło tu także wielu kupców z Lubeki. Po podbiciu Prus poprzez zakon krzyżacki z Mazowsza, powstały tu miasta kupieckie Chełmno, Toruń, w 1237r. Elbląg, gdzie Krzyżacy zbudowali zamek i założyli miasto. Do założenia Elbląga przyczynili się także kupcy z Lubeki, o czym świadczą prawa lubeckie nadane miastu. W innych miastach na pomorzu na przykład w Gdańsku powstawały także pierwsze osady kupieckie, aczkolwiek rozwój ich był znacząco późniejszy.

W 1282r. trzy niemieckie związki kupieckie Lubeka, Hamburg, Kolonia połączyły się w jeden, tworząc niemiecką Hanzę. Tak więc szlaki hanzeatyckie obejmowały na wschodzie Nowogród, Bergen na północy, Londyn i Brugie na Zachodzie, mechanizm handlowy zawładnął szlakami morza Północnego i Bałtyckiego i trwał on sporo stuleci.
Handlowano wtedy głównie futrami, skórami, woskiem, smołą ze wschodu, z Prus zwożono drewno, bursztyn, zboża, z zachodu sukno z Flandrii i wyroby metalowe z nad Renu i Westfalii, oprócz tego wina i przyprawy hiszpańskie, ze Skandynawii głównie żelazo i ryby.

Charakter związku kupieckiego zmieniał się powoli i do roku 1299 nabrał znaczenia związku miast.
Hanza stała się więc związkiem miast broniących wspólnie swych biznesów i przywilejów.
Miasta dbały o swe bezpieczeństwo handlowe, gdyż władza cesarska praktycznie nie miała na nie wpływu. Już w latach 1246 i w 1254 powstawały zaczątki regionalne związków miast na przykład reński związek miast i związki miast westfalskich i dolnosaskich.
Hanza jako taka wykształtowała się ze związków kupieckich i związków miast na określonym obszarze.
W 1283r. doszło do podpisania większego porozumienia miast w Rostocku z Lubeką i Szczecinem włącznie. Dzięki swemu położeniu miasta te rozwijały handel w północnych i zachodnich Niemczech jak i w Prusach z Elblągiem, Chełmnem, Królewcem, Braniewem i Gdańskiem.
We wspólnocie tych miast Lubeka wiodła prym gospodarczy i polityczny. Tak więc koniec XIII w. można uznać za przybliżoną datę na stworzenie związku miast Hanzy niemieckiej, obejmującej akwen morza Północnego i Bałtyckiego.

sporym znaczeniem dla Hanzy > w okolicy miast pruskich i łużyckich cieszyła się Brugia, która była centrum handlu i transportu w zachodniej Europie. przedmiotem handlu były tu w pierwszej kolejności sukna i żywność, stanowiły one efektywną konkurencję dla eksportu z Anglii.
Ważność tego regionu potwierdza powstały tu status dzielący kupców na trzy ekipy: łużycko-dolnośląską, westfalsko-pruską i inflancko-gotlandzką.
Na ich czele stali dwaj naczelnicy mając u boku sześciu doradców-ławników.

Drugim istotnym ośrodkiem miast Hanzy była Lubeka, gdzie w 1356r. odbył się pierwszy zjazd Hanzy, a uczestnikami byli przedstawiciele wszystkich trzech grup statusu brugijskiego.
Zjazd ten i wysłanie reprezentantów miast do Brugii podniosła znaczenie Hanzy i wprowadziło kantor brugijski pod nadzór miast hanzeatyckich.
Zapoczątkowało to moment w którym decyzje handlowe były już nie w geście kupców, a samych miast.
Siła handlowa i polityczna Hanzy rozprzestrzeniała się bez względu na zależność terytorialną i państwową. odpowiednikiem niech będzie Anglia, gdzie król próbował zawiesić przywileje kupców niemieckich. Kantor ten wezwał miasta hanzeatyckie na pomoc, delegacja miast pod przywódctwem rajców z Lubeki i Elbląga wywalczyła w pertraktacjach dawne swobody i odszkodowanie za poniesione utraty.

Był to precedens który gwarantował od tej pory zasadę podporządkowania zagranicznych miast Hanzie.
Głównym środkiem nacisku były blokady handlowe, wojna była ostatecznością.
W wojne taką Hanza była wplątana w latach 60-tych XIV w.kiedy to sprzeciwiła się hegemonii Waldemara IV króla duńskiego. Zmierzał on do wzmocnienia swej pozycji i ty samym ograniczenia władzy miast.
Duńskie mieszczaństwo i rybacy którzy byli uzależnieni od kupców niemieckich odczuwali ich przywileje jako pokaźny cieżar. Nastąpiła walka z hegemonią miast , przez proceder zrywania umów, szantaż i rabunek. Za zapłatą 4000 marek powiodło się początkowo uratować przywileje Hanzy, ale król duński nie zadowolił się tym i zajął Visby, jedno z najstarszych miast Hanzy.
Doprowadziło to do zerwania stosunków z Danią i wojny. Początkowo Hanza poniosła porażkę, lecz po zjeździe miast w Kolonii i zawiązaniu tak zwany Federacji Kolońskiej, wzrosła siła polityczna miast, poprawiła się ich siła militarna, a wprowadzone cło funtowe pozwoliło zgromadzić środki na działania wojenne.

Doprowadziło to do zawarcia pokoju w Stralsundzie w 1370r. , który był sukcesem Hanzy.
Król duński został militarnie pokonany poprzez miasta hanzeatyckie, a przyznane przywileje były uznaniem wiodącej roli Hanzy na Bałtyku i Morzu Północym.
Szczyt dominacji Hanzy przypadający na 1370r. pobudził cichą opozycję ze strony Anglii i Holandii.
Rozwój handlu w takich państwach, w szczególności eksport sukna angielskiego na rynki opanowane poprzez Hanze doprowadził do stworzenia konkurencyjnych wspólnot kupieckich, których statki docierały do Gdańska, Elbląga, Stralsundu. Równocześnie przywileje kupców niemieckich w Anglii uległy ograniczeniu, nałożono na nich podatki i cła, co spotkało się z opozycją miast i kupców hanzeatyckich i konfiskatą angielskich towarów w bałtyckich portach.
Zdołano dojść do kompromisu, który jednak pozwalał handlować kupcom angielskim na Bałtyku, co podniosło znacząco znaczenie Gdańska, którego interesy nie były już tak zbieżne z Lubeką i innymi miastami łużyckimi i pruskimi.

Pojawiły się także trudności w relacjach handlowych we Flandrii, po blokadzie handlowej i negocjacjach doszło do kompromisu i porozumienia.
Do stopniowej straty świetności miast przyczyniły się także gorsze relacje wewnętrzne, głównie konflikty socjalne i polityczne między patrycjatem, bogatymi kupcami, a warstwami średnimi które nie były dopuszczane do samorządów miejskich, a tym samym nie miały wpływu na ich decyzje.
Głównie sprawami spornymi były niesprawiedliwe obciążenia podatkowe.

Do czynników zewnętrznych trzeba zaliczyć jeszcze piractwo morskie, rozwinięte szeroko w XV w. oprócz tego upadek hegemonii zakonu krzyżackiego po bitwie pod Gruwaldem w 1410 r. wskutek czego Elbląg i Gdańsk zrzuciły z siebie jarzmo krzyżackie i oddały się pod panowanie królestwa polskiego.
również książęta niemieccy, głównie Fryderyk II Hohenzollern sprzeciwiali się niezależności miast hanzeatyckich, rozszerzając swe terytoria.

Wiek XVI to wiek upadku Hanzy, przyrost wolnego handlu dalekomorskiego, głównie ze strony kupców holenderskich, uniezależnienie miast związku od Lubeki i rosnące z tego tytułu konflikty.
Do ostatecznego rozpadu przyczyniła się wojna trzydziestoletnia i hegemonia Szwedzka, ostatni zjazd Hanz w Lubece w 1668 r. łączył tylko 6 miast, był to koniec związku miast Hanzy, która istniała 500 lat i była fenomenem historycznym jak na tamte czasy.
Hanza poprzez setki lat decydowała o rozwoju gospodarczym, politycznym i kulturalnym, większej części Europy, jej niezatarte ślady pozostały w miastach Hanzy do dzisiejszego dnia., a idea tworzenia ponadpaństwowych organizacji gospodarczych i politycznych, ujednolicenia praw i zniesienia barier handlowych owocuje do dzisiaj w formie UE
  • Dodano:
  • Autor: