Co znaczy Historyk i informatyk – edukacyjna współpraca.
Słownik: Czy możliwe jest powiększenie efektywności kształcenia kompetencji informatycznych uczniów przez współpracę nauczycieli technologii informacyjnej z nauczycielami elementów humanistycznych?
Definicja:
Podstawa programowa kształcenia ogólnego wśród składników wszechstronnego rozwoju ucznia, tak zwany kompetencji głownych, zmienia zdolność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł i efektywnego posługiwania się technologią informacyjną. Znaczy to, że nie każdy nauczyciel ma wymóg przygotowywania ucznia do operowania informacjami i rozwiązywania problemów dzięki technologii informacyjnej.
Wymóg ten związany jest z nowym podejściem do postrzegania roli szkoły w życiu człowieka, a raczej z powrotem do pierwotnego rozumienia tego problemu. W przeszłości kształcenie i wychowanie szkolne wyrażało się w przekonaniu, iż non scholae sed vitae discimus, a więc uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia. Po prawie dwóch wiekach dominacji pedagogiki herbartowskiej, w której nauczanie sprowadzało się do zapamiętywania encyklopedycznej wiedzy, a elementy szkolne stały się uproszczonymi odpowiednikami dyscyplin akademickich, uznano, iż to jest schemat wysoce nieefektywny. Szkoła z XIX i XX wieku nie jest w stanie przygotować młodego człowieka do życia w realiach wieku XXI. Istotą współczesnej szkoły nie może być zapoznawanie z wiedzą akademicką, sztucznie podzieloną na elementy nauczania. Taki schemat oświaty na każdym kroku pokazuje własną niesprawność. Odpowiedź na pytanie, jaka powinna być szkoła, daje nam badanie wymogów, które przed dzisiejszymi uczniami stawia zaczynający się wiek XXI.
Tradycyjna gospodarka, wywodząca się z rewolucji przemysłowej, ustępuje miejsca nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy, będącej efektem rewolucji informacyjnej.
W miejsce, dominującego do chwili obecnej, przemysłu przetwarzającego energię i materię, na czoło życia gospodarczego wysuwają się usługi i kreacja, przetwarzanie i dystrybucja informacji. We wszystkich dziedzinach obserwujemy coraz większe tempo zmian. Traci rację bytu dotychczasowy schemat pracownika przemysłowego, biurowego i rolnego – posiadającego niezbyt skomplikowane, lecz specjalistyczne kwalifikacje, które z niewielkimi zmianami wystarczały na całe życie zawodowe. Nowoczesna, szybko rozwijająca się gospodarka potrzebuje zupełnie innego pracownika – posiadającego sporo ogólnokształcących - głownych kompetencji, w tym informatycznych; mobilnego, aktywnego i kreatywnego; potrafiącego funkcjonować w warunkach globalizacji i dużej konkurencji; zdolnego do przystosowywania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości; potrafiącego sprawnie zdobywać albo aktualizować potrzebne kwalifikacje i niwelować konsekwencje narastania luki edukacyjnej.
Szkoła oparta na pedagogice herbartowskiej nie zapewnia nabywania tych kompetencji. Ciekawą alternatywą wydaje się być pedagogika holistyczna. Pod jej wpływem reforma polskiej oświaty wprowadziła do szkół integrację międzyprzedmiotową w formie między innymi ścieżek edukacyjnych. To są zestawy treści i zdolności, umieszczone w podstawach programowych, o ważnym znaczeniu kształcącym i poznawczym, których realizacja może odbywać się przy współpracy nauczycieli kilku elementów nauczania ( albo odrębnego przedmiotu – lecz to nie jest dobre rozwiązanie). Wyróżnia się trzy modele integracji międzyprzedmiotowej , które mogą być wdrażane zarówno sposobem projektów edukacyjnych, pokrywających się ze ścieżkami z podstaw programowych, jak także w nieformalnej współpracy pomiędzy nauczycielami przy planowaniu i prowadzeniu lekcji poszczególnych elementów i korelacji oddziaływań dydaktyczno - wychowawczych. Biorąc pod uwagę zasadniczy obiekt, wokół którego integruje się poszczególne elementy nauczania, można wyróżnić:
1. Integrację wokół problemów – problemy istotne, z punktu widzenia potrzeb ucznia, omawiane są w ramach różnych elementów nauczania, elementy pełnią rolę służebną wobec problemów. Wiedza przedmiotowa służy do pokazania różnych aspektów danego problemu.
2. Integrację wokół treści nauczania – korelacja, a więc synchronizacja czasowa i tematyczna treści dotyczących tych samych zagadnień, występujących na różnych przedmiotach nauczania, pokazanie różnych aspektów danego zjawiska.
3. Integracja wokół zdolności głownych – daleko posunięta korelacja programów i metod służących na poszczególnych przedmiotach nauczania, tak by wspólnie pracować nad wyrobieniem i doskonaleniem u ucznia zdolności wymienionych w podstawie programowej.
Z punktu widzenia kształcenia kompetencji informatycznych szczególnie istotna wydaje się być ta ostatnia sposobność. Pamiętać należy, iż poziom tych kompetencji będzie miał ważny wpływ na losy uczniów. Wśród głównych tendencji, które ukształtują ich przyszłość wyróżnia się: oparcie gospodarki na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji; powszechną informatyzację prawie wszystkich rodzajów aktywności ludzkiej; dominację internetowego i intranetowego przepływu informacji i upowszechnienie nauki ustawicznej przy wykorzystaniu technologii informacyjnej. Dlatego także ważne jest wypracowanie jak w najwyższym stopniu efektywnych metod kształcenia informatycznego.
Dzisiejszy uczeń, a jutrzejszy pracownik i obywatel spotka się z sytuacją, w której ludzie bez kompetencji głownych (ogólnokształcących), w tym informatycznych, zostaną zmarginalizowani i zepchnięci do getta bezrobotnych i ubogich, zostaną bez jasnych perspektyw życiowych. Stąd także jednym z głównych zadań współczesnej szkoły jest wyposażenie ucznia w takie kompetencje, które pozwolą mu sprawnie wyszukiwać, selekcjonować, gromadzić i przetwarzać wiadomości dzięki technologii informacyjnej. Pozwolą mu rozwiązywać różnorodne problemy przy zastosowaniu sprzętu i oprogramowania komputerowego i zasobów i usług Internetu.
Technologia informacyjna otwiera sporo możliwości w dziedzinie unowocześnienia i ulepszenia oświaty. W pierwszej kolejności pozwala kształtować kompetencje w dziedzinie nowoczesnego pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji i rozwiązywania problemów. Stwarza również szansę na upowszechnienie aktywizujących metod nauczania. by tak się stało niezbędne jest spełnienie poprzez szkołę kilku warunków:
1. Technologia informacyjna powinna stać się nieodłącznym elementem pracy dydaktycznej. Okazjonalny kontakt ucznia z komputerem nie zapewni mu nabycia potrzebnych kompetencji.
2. Komputery z oprogramowaniem i Internet nie powinny być wstawione w tradycyjną strukturę lekcji opartej na metodach podających, przyswajaniu encyklopedycznej wiedzy i przewadze aktywności nauczyciela.
3. Nabywanie kompetencji informatycznych powinno następować w sposób zbliżony do ich późniejszego wykorzystywania, a więc przez wykonywanie różnorodnych zadań i rozwiązywanie problemów.
Czy aktualnie warunki te są spełnione? Kilkuletnie obserwacje kompetencji informatycznych studentów historii i europeistyki UMCS w Lublinie nie pozwalają pozytywnie odpowiedzieć na tak postawione pytanie. Okazało się, iż młodzi ludzie, którzy w liceum mieli lekcje informatyki, a wielu z nich dysponowało swoimi komputerami, nie nabyli należytej biegłości w pozyskiwaniu rzetelnych informacji dzięki Internetu, w korzystaniu z komputerowych katalogów bibliotecznych i w tworzeniu elektronicznych dokumentów. Wykonywanie zadań, związanych z dydaktyką historii, wymagających zastosowania technologii informacyjnej stwarzało im sporo trudności.
Problem bazuje na tym, iż w obecnym modelu kształcenia informatycznego szkoła raczej usiłuje zapoznawać uczniów z podstawami wiedzy i zdolności informatycznych, niż wyposażać ich w przydatne kompetencje (taki wniosek nasuwa się po lekturze prawie wszystkich programów nauczania informatyki dostępnych w Internecie). Eksperci
w dziedzinie kształcenia informatycznego uważają, iż potrzebnych w życiu zdolności korzystania ze sprzętu komputerowego, gotowych programów wspomagających nauczanie i innych użytkowych do wykonywania konkretnych zadań, uczniowie raczej nie nabędą na typowych lekcjach informatyki. Kontakt ucznia ze sprzętem i oprogramowaniem najczęściej ogranicza się do takich lekcji, w trakcie których poznaje on zasady działania sprzętu i oprogramowania w oderwaniu od przydatnych życiowo i zawodowo zastosowań. Uczeń poznaje na przykład mechanizm operacyjny ( albo dowolny program użytkowy po to, aby go znać, uczestniczy w lekcjach, na których najważniejszy jest sprzęt i oprogramowanie, spotyka się z następną dyscypliną wiedzy traktowaną jako coś samoistnego, na wzór historii, fizyki, i tym podobne Nawet jeśli uczeń ma prywatny komputer, to nabywa on takie zdolności, które później w dorosłym życiu nie są najważniejsze ( na przykład biegłość w posługiwaniu się grami komputerowymi, słuchaniu muzyki, oglądaniu videoów i kopiowaniu programów i plików z Internetu i płyt CD). Szkolna informatyka potraktowana została jako odrębna tematyka wiedzy ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego rozwiązania. Zatraca się w ten sposób szansę na zastosowanie integrującej roli kompetencji informatycznych. Z kolei lekcje innych elementów zbyt regularnie stwarzają wrażenie, iż technologia informacyjna nie ma związku z nauczaną na nich wiedzą. Sukces jest taki, iż nawet jeśli w trakcie lekcji informatyki uczeń nabył przydatne kompetencje, to najczęściej szybko je zatraca, bo nie ma możliwości wykorzystywania ich w praktyce – ( na przykład w nabywaniu wiedzy i zdolności z innych elementów nauczania. W ten sposób nie jest on przygotowany do kształcenia ustawicznego, które, jak ocenia wielu pedagogów, staje się niezbędnym wymogiem rozwoju osobistego i zawodowego, a które będzie wykonywane głównie dzięki technologii informacyjnej.
Myśląc o zmianach koniecznych dla ulepszenia nauki musimy pamiętać o realiach. Jeszcze poprzez sporo lat szkoły nie będą dysponowały taką ilością pracowni komputerowych, aby przewarzająca część nauczycieli mogła prowadzić w nich lekcje swoich elementów. Również spora ekipa rodzin nie będzie mogła zakupić prywatnego komputera z dostępem do Internetu. Stąd także kształcenie kompetencji informatycznych będzie spoczywało głównie na barkach nauczycieli. Jedyną realną zmianą, mogącą usprawnić zarówno edukację informatyczną jaki i szerzej – ogólnokształcąca, jest zmiana podejścia nauczycieli do celów, programów i metod kształcenia.
Istotą lekcji informatyki powinno stać się wykonywanie różnych, kształcących prac dzięki technologii informacyjnej, zamiast dotychczasowego poznawania podstaw obsługi sprzętu i funkcji różnych programów (tego uczniowie nauczą się „przy okazji”). Dziedzina takich prac powinna wynikać z potrzeb nauczycieli innych elementów ( ( na przykład pozyskiwanie informacji dzięki technologii informacyjnej, tworzenie elektronicznych środków dydaktycznych ( albo elektroniczne opracowanie informacji poznanych w trakcie lekcji). Dobrym pomysłem na kształcenie informatyczne jest realizowanie interdyscyplinarnych projektów edukacyjnych, ( ( na przykład związanych ze ścieżkami edukacyjnymi, w których lekcje informatyki będą służyły do nadawania projektom wersji elektronicznej (strony WWW, multimedialne płyty CD).
Nauczyciel informatyki powinien stać się koordynatorem szkolnego kształcenia informatycznego i kształcenia ogólnego przy użyciu technologii informacyjnej. Program nauczania informatyki powinien zakładać nabywanie kompetencji przez wykonywanie zadań przydatnych w nauczaniu-uczeniu się innych dziedzin wiedzy. Nauczyciele innych elementów mieliby za zadanie generowanie pomysłów na zastosowanie zasobów szkolnej pracowni komputerowej dla potrzeb realizacji celów ogólnokształcących i specyficznych dla swojego przedmiotu, a informatyk dokonywałby ich selekcji i uporządkowania pod kątem kształcenia kompetencji informatycznych (określenie kolejności poszczególnych prac i czasu potrzebnego na ich wykonanie; ustalenie, które kompetencje informatyczne będą kształtowane przy okazji wykonywania konkretnych „dzieł”). Koncepcja merytoryczna danego zadania powstawałaby w głowie nauczyciela ( ( na przykład historii (zakres treści, forma, czas wykonania), potrzebne wiadomości gromadziliby uczniowie w trakcie lekcji historii ( albo w trakcie przygotowywania się do niej, a informatyk dobierałby sprzęt i oprogramowanie potrzebne do jego wykonania i kierował przebiegiem pracy. Na podobnych zasadach można przygotowywać programy ścieżek edukacyjnych. W tym przypadku pomysł na projekt realizujący cele danej ścieżki powinien być efektem uzgodnień między ekipą nauczycieli prowadzących lekcje w danej klasie. Informatyk koordynowałby przygotowanie takiego projektu pod kątem możliwości wsparcia go poprzez szkolną pracownię komputerową i potrzeb kształcenia kompetencji informatycznych uczniów. ważne jest, aby uczniowie mieli sporą samodzielność w wykonywaniu zadań, a efekty ich pracy były używane w dalszym kształceniu. Nadzwyczajnie cenne byłoby również zaangażowanie uczniów do opracowywania samej koncepcji wspomnianych prac. Uzyskanie realnego wpływu na przebieg lekcji mogłoby zaowocować wzrostem pozytywnej motywacji do uczenia się.
Możemy wyróżnić szereg konkretnych pomysłów na współpracę informatyka i historyka w przygotowywaniu lekcji (realizacja każdego z tych pomysłów może zająć kilka godz. lekcyjnych) :
1. Tworzenie zbiorów zdjęć z zabytkami, obrazami, rzeźbami i różnymi eksponatami muzealnymi, stanowiącymi przykłady dzieł z określonej epoki w dziejach kultury.
2. Tworzenie zbiorów fragmentów videoów i nagrań dźwiękowych – dokumentalnych i dydaktycznych – przydatnych do realizacji konkretnej tematyki historycznej.
3. Tworzenie zbiórów fragmentów tekstów źródłowych, pamiętników i literatury pięknej z tak zwany obudową dydaktyczną (tytuł, autor, czas, miejsce i okoliczności stworzenia, wyjaśnienie trudniejszych terminów).
4. Tworzenie interaktywnych, wielowarstwowych map historycznych połączonych z bazami danych o miejscach i wydarzeniach pokazanych na tych mapach.
5. Nadawanie tabelarycznym zestawieniom danych liczbowych postaci graficznej – wykresu, diagramu ( albo mapy schematycznej.
6. Tworzenie drzewa genealogicznego rodziny w formie dokumentu html ( albo flash.
7. Zbieranie bibliografii zawartości Internetu i płyt CD do określonego problemu historycznego.
8. Porównywanie wiedzy historycznej umieszczonej na stronach WWW i płytach CD z wiedzą zawartą w podręcznikach i publikacjach popularno – naukowych, wyszukiwanie błędów i niedociągnięć.
i dokumentów zamieszczonych na płytach CD.
9. Tworzenie stron WWW ( albo prezentacji multimedialnych na płycie CD o tematyce historycznej, ( ( na przykład dzieje miejscowości ( albo regionu w określonej epoce.
10. Nawiązywanie korespondencji, za pomocąpoczty elektronicznej,
z przedstawicielami edukacji, redakcjami czasopism naukowych i instytucjami naukowymi w celu uzyskania specjalistycznych informacji ( albo opinii o własnych pracach.
Na podobnych zasadach możliwa jest integracja informatyki z innymi obiektami nauczania. Za każdym wspólnie realne jest powstanie takiego zbioru pomysłów, aby kształcenie informatyczne zbliżone było maksymalnie do późniejszych, zawodowych i edukacyjnych, sposobów zastosowania technologii informacyjnej poprzez dzisiejszego ucznia. Na wdrożeniu wymienionych wyżej pomysłów zyska zarówno nauka informatyczna, jak także historyczna (dzięki zaktywizowaniu i pozytywnym zmotywowaniu uczniów).
następnym metodą na zbliżenie kształcenia informatycznego do późniejszych potrzeb życiowych ucznia jest realizowanie, na lekcjach informatyki, niektórych celów i zadań ścieżek edukacyjnych. Możliwe jest wtedy integrowanie pracy ekipy nauczycieli wokół kompetencji głownych, a w tym kompetencji informatycznych. Wydaje się, iż najwłaściwszą sposobem pracy będzie, w tym przypadku, sposób projektu edukacyjnego. Założenia, cele i plan projektu powinny być opracowane poprzez grupę nauczycieli integrujących własne oddziaływania dydaktyczno – wychowawcze w ramach ścieżki edukacyjnej. Rolą informatyka byłoby podpowiadanie rozwiązań możliwych do wykonania z uwzględnieniem następujących uwarunkowań:
1. projekt powinien dostać postać strony WWW ( albo prezentacji multimedialnej;
2. plan projektu powinien zawierać takie działania, które pozwolą uczniom nabyć zakładane kompetencje informatyczne;
3. zakres techniczny projektu powinien uwzględniać wyposażenie pracowni komputerowej i obecny poziom kompetencji informatycznych uczniów.
badanie podstaw programowych pozwala stwierdzić, iż jednoczesne kształcenie kompetencji informatycznych i historycznych możliwe jest w ramach większości ścieżek edukacyjnych.
Cele, zadania i treści tych ścieżek podpowiadają nam następujące tematy interdyscyplinarnych projektów edukacyjnych ( w formie stron WWW ( albo prezentacji na płytach CD):
1. Moja miejscowość w środkach masowego przekazu ( wiadomości, wraz ze szczegółowymi recenzjami, o artykułach prasowych, zasobach Internetu i audycjach radiowych i telewizyjnych poświęconych wybranym problemom naszej miejscowości, ( ( na przykład historii, walorom turystycznym, wydarzeniom kulturalnym).
2. Internetowa gazetka szkolna ( albo klasowa.
3. Bibliografia mojej miejscowości (( wiadomości o książkach i analitycznych ( albo naukowych artykułach prasowych dotyczących mojej miejscowości, dostępnych w bibliotecznych katalogach kartkowych i komputerowych i w zasobach Internetu).
4. Młodzież w krajach UE ( nauka, życie codzienne, zainteresowania – (( wiadomości zbierane na młodzieżowych i szkolnych stronach internetowych i przez korespondencję elektroniczną).
5. Poglądy młodzieży polskiej na temat: Jak odnajdujmy się w UE (elektroniczny zbiór wypowiedzi uzyskanych od młodzieży z różnych szkół dzięki korespondencji elektronicznej).
6. Moje środowisko lokalne a integracja z Unią Europejską ( (( wiadomości i materiały zgromadzone od regionalnych urzędów i instytucji, wypowiedzi osób znanych w środowisku lokalnych) .
7. Twórcy kultury w moim regionie (wywiady z twórcami kultury i prezentacje ich dzieł).
8. Moja miejscowość w dziełach kultury (materiały o mojej miejscowości pojawiające się w poezji pięknej, filmie fabularnym i innych dziełach kultury, życiorysy i prezentacje dzieł dawnych twórców kultury związanych z dana miejscowością).
9. Historia mojej miejscowości (zbiór wiedzy dostępnej w różnych źródłach
i w publikacjach naukowych).
10. Promujemy walory turystyczne i gospodarcze własnego regionu (prezentacja zachęcająca do odwiedzenia danego regionu i inwestowania w nim).
11. Antyk w Internecie (recenzje polskich stron WWW poświęconych starożytnej Grecji i Rzymowi, przewodnik po zasobach Internetu dotyczących antyku).
12. Współczesna kultura europejska w Internecie (recenzje polskich stron WWW poświęconych współczesnej kulturze europejskiej, przewodnik po zasobach Internetu dotyczących tej tematyki).
13. Walory turystyczne basenu Morza Śródziemnego (prezentacje różnych rejonów turystycznych nad Morzem Śródziemnym).
14. Przewodnik po polskich mediach w Internecie (katalog stron WWW prowadzonych poprzez gazety i czasopisma i stacje radiowe i telewizyjne z wyróżnieniem środków masowego przekazu dostępnych wyłącznie w Internecie).
15. Multimedialne sprawozdanie z wycieczki szkolnej.
Wyżej wymienione pomysły to tylko przykłady możliwości współpracy historyków i informatyków przy kształtowaniu kompetencji uczniów. Otwartym problemem pozostaje skuteczność takiej współpracy i jej uwarunkowania. Pojawia się w tym momencie temat badawczy, który może zostać rozwiązany dzięki współdziałaniu dydaktyków uniwersyteckich i pracowników szkół. Autor tego artykułu zaprasza zainteresowanych nauczycieli do podjęcia wspólnych badań
Podstawa programowa kształcenia ogólnego wśród składników wszechstronnego rozwoju ucznia, tak zwany kompetencji głownych, zmienia zdolność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł i efektywnego posługiwania się technologią informacyjną. Znaczy to, że nie każdy nauczyciel ma wymóg przygotowywania ucznia do operowania informacjami i rozwiązywania problemów dzięki technologii informacyjnej.
Wymóg ten związany jest z nowym podejściem do postrzegania roli szkoły w życiu człowieka, a raczej z powrotem do pierwotnego rozumienia tego problemu. W przeszłości kształcenie i wychowanie szkolne wyrażało się w przekonaniu, iż non scholae sed vitae discimus, a więc uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia. Po prawie dwóch wiekach dominacji pedagogiki herbartowskiej, w której nauczanie sprowadzało się do zapamiętywania encyklopedycznej wiedzy, a elementy szkolne stały się uproszczonymi odpowiednikami dyscyplin akademickich, uznano, iż to jest schemat wysoce nieefektywny. Szkoła z XIX i XX wieku nie jest w stanie przygotować młodego człowieka do życia w realiach wieku XXI. Istotą współczesnej szkoły nie może być zapoznawanie z wiedzą akademicką, sztucznie podzieloną na elementy nauczania. Taki schemat oświaty na każdym kroku pokazuje własną niesprawność. Odpowiedź na pytanie, jaka powinna być szkoła, daje nam badanie wymogów, które przed dzisiejszymi uczniami stawia zaczynający się wiek XXI.
Tradycyjna gospodarka, wywodząca się z rewolucji przemysłowej, ustępuje miejsca nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy, będącej efektem rewolucji informacyjnej.
W miejsce, dominującego do chwili obecnej, przemysłu przetwarzającego energię i materię, na czoło życia gospodarczego wysuwają się usługi i kreacja, przetwarzanie i dystrybucja informacji. We wszystkich dziedzinach obserwujemy coraz większe tempo zmian. Traci rację bytu dotychczasowy schemat pracownika przemysłowego, biurowego i rolnego – posiadającego niezbyt skomplikowane, lecz specjalistyczne kwalifikacje, które z niewielkimi zmianami wystarczały na całe życie zawodowe. Nowoczesna, szybko rozwijająca się gospodarka potrzebuje zupełnie innego pracownika – posiadającego sporo ogólnokształcących - głownych kompetencji, w tym informatycznych; mobilnego, aktywnego i kreatywnego; potrafiącego funkcjonować w warunkach globalizacji i dużej konkurencji; zdolnego do przystosowywania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości; potrafiącego sprawnie zdobywać albo aktualizować potrzebne kwalifikacje i niwelować konsekwencje narastania luki edukacyjnej.
Szkoła oparta na pedagogice herbartowskiej nie zapewnia nabywania tych kompetencji. Ciekawą alternatywą wydaje się być pedagogika holistyczna. Pod jej wpływem reforma polskiej oświaty wprowadziła do szkół integrację międzyprzedmiotową w formie między innymi ścieżek edukacyjnych. To są zestawy treści i zdolności, umieszczone w podstawach programowych, o ważnym znaczeniu kształcącym i poznawczym, których realizacja może odbywać się przy współpracy nauczycieli kilku elementów nauczania ( albo odrębnego przedmiotu – lecz to nie jest dobre rozwiązanie). Wyróżnia się trzy modele integracji międzyprzedmiotowej , które mogą być wdrażane zarówno sposobem projektów edukacyjnych, pokrywających się ze ścieżkami z podstaw programowych, jak także w nieformalnej współpracy pomiędzy nauczycielami przy planowaniu i prowadzeniu lekcji poszczególnych elementów i korelacji oddziaływań dydaktyczno - wychowawczych. Biorąc pod uwagę zasadniczy obiekt, wokół którego integruje się poszczególne elementy nauczania, można wyróżnić:
1. Integrację wokół problemów – problemy istotne, z punktu widzenia potrzeb ucznia, omawiane są w ramach różnych elementów nauczania, elementy pełnią rolę służebną wobec problemów. Wiedza przedmiotowa służy do pokazania różnych aspektów danego problemu.
2. Integrację wokół treści nauczania – korelacja, a więc synchronizacja czasowa i tematyczna treści dotyczących tych samych zagadnień, występujących na różnych przedmiotach nauczania, pokazanie różnych aspektów danego zjawiska.
3. Integracja wokół zdolności głownych – daleko posunięta korelacja programów i metod służących na poszczególnych przedmiotach nauczania, tak by wspólnie pracować nad wyrobieniem i doskonaleniem u ucznia zdolności wymienionych w podstawie programowej.
Z punktu widzenia kształcenia kompetencji informatycznych szczególnie istotna wydaje się być ta ostatnia sposobność. Pamiętać należy, iż poziom tych kompetencji będzie miał ważny wpływ na losy uczniów. Wśród głównych tendencji, które ukształtują ich przyszłość wyróżnia się: oparcie gospodarki na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji; powszechną informatyzację prawie wszystkich rodzajów aktywności ludzkiej; dominację internetowego i intranetowego przepływu informacji i upowszechnienie nauki ustawicznej przy wykorzystaniu technologii informacyjnej. Dlatego także ważne jest wypracowanie jak w najwyższym stopniu efektywnych metod kształcenia informatycznego.
Dzisiejszy uczeń, a jutrzejszy pracownik i obywatel spotka się z sytuacją, w której ludzie bez kompetencji głownych (ogólnokształcących), w tym informatycznych, zostaną zmarginalizowani i zepchnięci do getta bezrobotnych i ubogich, zostaną bez jasnych perspektyw życiowych. Stąd także jednym z głównych zadań współczesnej szkoły jest wyposażenie ucznia w takie kompetencje, które pozwolą mu sprawnie wyszukiwać, selekcjonować, gromadzić i przetwarzać wiadomości dzięki technologii informacyjnej. Pozwolą mu rozwiązywać różnorodne problemy przy zastosowaniu sprzętu i oprogramowania komputerowego i zasobów i usług Internetu.
Technologia informacyjna otwiera sporo możliwości w dziedzinie unowocześnienia i ulepszenia oświaty. W pierwszej kolejności pozwala kształtować kompetencje w dziedzinie nowoczesnego pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji i rozwiązywania problemów. Stwarza również szansę na upowszechnienie aktywizujących metod nauczania. by tak się stało niezbędne jest spełnienie poprzez szkołę kilku warunków:
1. Technologia informacyjna powinna stać się nieodłącznym elementem pracy dydaktycznej. Okazjonalny kontakt ucznia z komputerem nie zapewni mu nabycia potrzebnych kompetencji.
2. Komputery z oprogramowaniem i Internet nie powinny być wstawione w tradycyjną strukturę lekcji opartej na metodach podających, przyswajaniu encyklopedycznej wiedzy i przewadze aktywności nauczyciela.
3. Nabywanie kompetencji informatycznych powinno następować w sposób zbliżony do ich późniejszego wykorzystywania, a więc przez wykonywanie różnorodnych zadań i rozwiązywanie problemów.
Czy aktualnie warunki te są spełnione? Kilkuletnie obserwacje kompetencji informatycznych studentów historii i europeistyki UMCS w Lublinie nie pozwalają pozytywnie odpowiedzieć na tak postawione pytanie. Okazało się, iż młodzi ludzie, którzy w liceum mieli lekcje informatyki, a wielu z nich dysponowało swoimi komputerami, nie nabyli należytej biegłości w pozyskiwaniu rzetelnych informacji dzięki Internetu, w korzystaniu z komputerowych katalogów bibliotecznych i w tworzeniu elektronicznych dokumentów. Wykonywanie zadań, związanych z dydaktyką historii, wymagających zastosowania technologii informacyjnej stwarzało im sporo trudności.
Problem bazuje na tym, iż w obecnym modelu kształcenia informatycznego szkoła raczej usiłuje zapoznawać uczniów z podstawami wiedzy i zdolności informatycznych, niż wyposażać ich w przydatne kompetencje (taki wniosek nasuwa się po lekturze prawie wszystkich programów nauczania informatyki dostępnych w Internecie). Eksperci
w dziedzinie kształcenia informatycznego uważają, iż potrzebnych w życiu zdolności korzystania ze sprzętu komputerowego, gotowych programów wspomagających nauczanie i innych użytkowych do wykonywania konkretnych zadań, uczniowie raczej nie nabędą na typowych lekcjach informatyki. Kontakt ucznia ze sprzętem i oprogramowaniem najczęściej ogranicza się do takich lekcji, w trakcie których poznaje on zasady działania sprzętu i oprogramowania w oderwaniu od przydatnych życiowo i zawodowo zastosowań. Uczeń poznaje na przykład mechanizm operacyjny ( albo dowolny program użytkowy po to, aby go znać, uczestniczy w lekcjach, na których najważniejszy jest sprzęt i oprogramowanie, spotyka się z następną dyscypliną wiedzy traktowaną jako coś samoistnego, na wzór historii, fizyki, i tym podobne Nawet jeśli uczeń ma prywatny komputer, to nabywa on takie zdolności, które później w dorosłym życiu nie są najważniejsze ( na przykład biegłość w posługiwaniu się grami komputerowymi, słuchaniu muzyki, oglądaniu videoów i kopiowaniu programów i plików z Internetu i płyt CD). Szkolna informatyka potraktowana została jako odrębna tematyka wiedzy ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego rozwiązania. Zatraca się w ten sposób szansę na zastosowanie integrującej roli kompetencji informatycznych. Z kolei lekcje innych elementów zbyt regularnie stwarzają wrażenie, iż technologia informacyjna nie ma związku z nauczaną na nich wiedzą. Sukces jest taki, iż nawet jeśli w trakcie lekcji informatyki uczeń nabył przydatne kompetencje, to najczęściej szybko je zatraca, bo nie ma możliwości wykorzystywania ich w praktyce – ( na przykład w nabywaniu wiedzy i zdolności z innych elementów nauczania. W ten sposób nie jest on przygotowany do kształcenia ustawicznego, które, jak ocenia wielu pedagogów, staje się niezbędnym wymogiem rozwoju osobistego i zawodowego, a które będzie wykonywane głównie dzięki technologii informacyjnej.
Myśląc o zmianach koniecznych dla ulepszenia nauki musimy pamiętać o realiach. Jeszcze poprzez sporo lat szkoły nie będą dysponowały taką ilością pracowni komputerowych, aby przewarzająca część nauczycieli mogła prowadzić w nich lekcje swoich elementów. Również spora ekipa rodzin nie będzie mogła zakupić prywatnego komputera z dostępem do Internetu. Stąd także kształcenie kompetencji informatycznych będzie spoczywało głównie na barkach nauczycieli. Jedyną realną zmianą, mogącą usprawnić zarówno edukację informatyczną jaki i szerzej – ogólnokształcąca, jest zmiana podejścia nauczycieli do celów, programów i metod kształcenia.
Istotą lekcji informatyki powinno stać się wykonywanie różnych, kształcących prac dzięki technologii informacyjnej, zamiast dotychczasowego poznawania podstaw obsługi sprzętu i funkcji różnych programów (tego uczniowie nauczą się „przy okazji”). Dziedzina takich prac powinna wynikać z potrzeb nauczycieli innych elementów ( ( na przykład pozyskiwanie informacji dzięki technologii informacyjnej, tworzenie elektronicznych środków dydaktycznych ( albo elektroniczne opracowanie informacji poznanych w trakcie lekcji). Dobrym pomysłem na kształcenie informatyczne jest realizowanie interdyscyplinarnych projektów edukacyjnych, ( ( na przykład związanych ze ścieżkami edukacyjnymi, w których lekcje informatyki będą służyły do nadawania projektom wersji elektronicznej (strony WWW, multimedialne płyty CD).
Nauczyciel informatyki powinien stać się koordynatorem szkolnego kształcenia informatycznego i kształcenia ogólnego przy użyciu technologii informacyjnej. Program nauczania informatyki powinien zakładać nabywanie kompetencji przez wykonywanie zadań przydatnych w nauczaniu-uczeniu się innych dziedzin wiedzy. Nauczyciele innych elementów mieliby za zadanie generowanie pomysłów na zastosowanie zasobów szkolnej pracowni komputerowej dla potrzeb realizacji celów ogólnokształcących i specyficznych dla swojego przedmiotu, a informatyk dokonywałby ich selekcji i uporządkowania pod kątem kształcenia kompetencji informatycznych (określenie kolejności poszczególnych prac i czasu potrzebnego na ich wykonanie; ustalenie, które kompetencje informatyczne będą kształtowane przy okazji wykonywania konkretnych „dzieł”). Koncepcja merytoryczna danego zadania powstawałaby w głowie nauczyciela ( ( na przykład historii (zakres treści, forma, czas wykonania), potrzebne wiadomości gromadziliby uczniowie w trakcie lekcji historii ( albo w trakcie przygotowywania się do niej, a informatyk dobierałby sprzęt i oprogramowanie potrzebne do jego wykonania i kierował przebiegiem pracy. Na podobnych zasadach można przygotowywać programy ścieżek edukacyjnych. W tym przypadku pomysł na projekt realizujący cele danej ścieżki powinien być efektem uzgodnień między ekipą nauczycieli prowadzących lekcje w danej klasie. Informatyk koordynowałby przygotowanie takiego projektu pod kątem możliwości wsparcia go poprzez szkolną pracownię komputerową i potrzeb kształcenia kompetencji informatycznych uczniów. ważne jest, aby uczniowie mieli sporą samodzielność w wykonywaniu zadań, a efekty ich pracy były używane w dalszym kształceniu. Nadzwyczajnie cenne byłoby również zaangażowanie uczniów do opracowywania samej koncepcji wspomnianych prac. Uzyskanie realnego wpływu na przebieg lekcji mogłoby zaowocować wzrostem pozytywnej motywacji do uczenia się.
Możemy wyróżnić szereg konkretnych pomysłów na współpracę informatyka i historyka w przygotowywaniu lekcji (realizacja każdego z tych pomysłów może zająć kilka godz. lekcyjnych) :
1. Tworzenie zbiorów zdjęć z zabytkami, obrazami, rzeźbami i różnymi eksponatami muzealnymi, stanowiącymi przykłady dzieł z określonej epoki w dziejach kultury.
2. Tworzenie zbiorów fragmentów videoów i nagrań dźwiękowych – dokumentalnych i dydaktycznych – przydatnych do realizacji konkretnej tematyki historycznej.
3. Tworzenie zbiórów fragmentów tekstów źródłowych, pamiętników i literatury pięknej z tak zwany obudową dydaktyczną (tytuł, autor, czas, miejsce i okoliczności stworzenia, wyjaśnienie trudniejszych terminów).
4. Tworzenie interaktywnych, wielowarstwowych map historycznych połączonych z bazami danych o miejscach i wydarzeniach pokazanych na tych mapach.
5. Nadawanie tabelarycznym zestawieniom danych liczbowych postaci graficznej – wykresu, diagramu ( albo mapy schematycznej.
6. Tworzenie drzewa genealogicznego rodziny w formie dokumentu html ( albo flash.
7. Zbieranie bibliografii zawartości Internetu i płyt CD do określonego problemu historycznego.
8. Porównywanie wiedzy historycznej umieszczonej na stronach WWW i płytach CD z wiedzą zawartą w podręcznikach i publikacjach popularno – naukowych, wyszukiwanie błędów i niedociągnięć.
i dokumentów zamieszczonych na płytach CD.
9. Tworzenie stron WWW ( albo prezentacji multimedialnych na płycie CD o tematyce historycznej, ( ( na przykład dzieje miejscowości ( albo regionu w określonej epoce.
10. Nawiązywanie korespondencji, za pomocąpoczty elektronicznej,
z przedstawicielami edukacji, redakcjami czasopism naukowych i instytucjami naukowymi w celu uzyskania specjalistycznych informacji ( albo opinii o własnych pracach.
Na podobnych zasadach możliwa jest integracja informatyki z innymi obiektami nauczania. Za każdym wspólnie realne jest powstanie takiego zbioru pomysłów, aby kształcenie informatyczne zbliżone było maksymalnie do późniejszych, zawodowych i edukacyjnych, sposobów zastosowania technologii informacyjnej poprzez dzisiejszego ucznia. Na wdrożeniu wymienionych wyżej pomysłów zyska zarówno nauka informatyczna, jak także historyczna (dzięki zaktywizowaniu i pozytywnym zmotywowaniu uczniów).
następnym metodą na zbliżenie kształcenia informatycznego do późniejszych potrzeb życiowych ucznia jest realizowanie, na lekcjach informatyki, niektórych celów i zadań ścieżek edukacyjnych. Możliwe jest wtedy integrowanie pracy ekipy nauczycieli wokół kompetencji głownych, a w tym kompetencji informatycznych. Wydaje się, iż najwłaściwszą sposobem pracy będzie, w tym przypadku, sposób projektu edukacyjnego. Założenia, cele i plan projektu powinny być opracowane poprzez grupę nauczycieli integrujących własne oddziaływania dydaktyczno – wychowawcze w ramach ścieżki edukacyjnej. Rolą informatyka byłoby podpowiadanie rozwiązań możliwych do wykonania z uwzględnieniem następujących uwarunkowań:
1. projekt powinien dostać postać strony WWW ( albo prezentacji multimedialnej;
2. plan projektu powinien zawierać takie działania, które pozwolą uczniom nabyć zakładane kompetencje informatyczne;
3. zakres techniczny projektu powinien uwzględniać wyposażenie pracowni komputerowej i obecny poziom kompetencji informatycznych uczniów.
badanie podstaw programowych pozwala stwierdzić, iż jednoczesne kształcenie kompetencji informatycznych i historycznych możliwe jest w ramach większości ścieżek edukacyjnych.
Cele, zadania i treści tych ścieżek podpowiadają nam następujące tematy interdyscyplinarnych projektów edukacyjnych ( w formie stron WWW ( albo prezentacji na płytach CD):
1. Moja miejscowość w środkach masowego przekazu ( wiadomości, wraz ze szczegółowymi recenzjami, o artykułach prasowych, zasobach Internetu i audycjach radiowych i telewizyjnych poświęconych wybranym problemom naszej miejscowości, ( ( na przykład historii, walorom turystycznym, wydarzeniom kulturalnym).
2. Internetowa gazetka szkolna ( albo klasowa.
3. Bibliografia mojej miejscowości (( wiadomości o książkach i analitycznych ( albo naukowych artykułach prasowych dotyczących mojej miejscowości, dostępnych w bibliotecznych katalogach kartkowych i komputerowych i w zasobach Internetu).
4. Młodzież w krajach UE ( nauka, życie codzienne, zainteresowania – (( wiadomości zbierane na młodzieżowych i szkolnych stronach internetowych i przez korespondencję elektroniczną).
5. Poglądy młodzieży polskiej na temat: Jak odnajdujmy się w UE (elektroniczny zbiór wypowiedzi uzyskanych od młodzieży z różnych szkół dzięki korespondencji elektronicznej).
6. Moje środowisko lokalne a integracja z Unią Europejską ( (( wiadomości i materiały zgromadzone od regionalnych urzędów i instytucji, wypowiedzi osób znanych w środowisku lokalnych) .
7. Twórcy kultury w moim regionie (wywiady z twórcami kultury i prezentacje ich dzieł).
8. Moja miejscowość w dziełach kultury (materiały o mojej miejscowości pojawiające się w poezji pięknej, filmie fabularnym i innych dziełach kultury, życiorysy i prezentacje dzieł dawnych twórców kultury związanych z dana miejscowością).
9. Historia mojej miejscowości (zbiór wiedzy dostępnej w różnych źródłach
i w publikacjach naukowych).
10. Promujemy walory turystyczne i gospodarcze własnego regionu (prezentacja zachęcająca do odwiedzenia danego regionu i inwestowania w nim).
11. Antyk w Internecie (recenzje polskich stron WWW poświęconych starożytnej Grecji i Rzymowi, przewodnik po zasobach Internetu dotyczących antyku).
12. Współczesna kultura europejska w Internecie (recenzje polskich stron WWW poświęconych współczesnej kulturze europejskiej, przewodnik po zasobach Internetu dotyczących tej tematyki).
13. Walory turystyczne basenu Morza Śródziemnego (prezentacje różnych rejonów turystycznych nad Morzem Śródziemnym).
14. Przewodnik po polskich mediach w Internecie (katalog stron WWW prowadzonych poprzez gazety i czasopisma i stacje radiowe i telewizyjne z wyróżnieniem środków masowego przekazu dostępnych wyłącznie w Internecie).
15. Multimedialne sprawozdanie z wycieczki szkolnej.
Wyżej wymienione pomysły to tylko przykłady możliwości współpracy historyków i informatyków przy kształtowaniu kompetencji uczniów. Otwartym problemem pozostaje skuteczność takiej współpracy i jej uwarunkowania. Pojawia się w tym momencie temat badawczy, który może zostać rozwiązany dzięki współdziałaniu dydaktyków uniwersyteckich i pracowników szkół. Autor tego artykułu zaprasza zainteresowanych nauczycieli do podjęcia wspólnych badań
- Dodano:
- Autor:
Pisarz